احتمال ورود نظامی ایران به بحران قفقاز؟

تنش‌ها در مرز جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان شدت گرفته و بر اساس گزارش منابع خبری ظاهرا طرفین نیروها و تجهیزاتی را به مرزها منتقل کرده‌اند. همچنین آن‌‌گونه‌که کانال صابرین‌نیوز به نقل از برخی منابع مطلع خبر می‌دهد پنج‌شنبه‌شب پایش مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان توسط پهپادهای ایرانی آغاز شد. باکو چند سالی است که سودای تصرف استان سیونیک را در سر دارد و با پشتیبانی ترکیه قصد دارد مرز بین ایران و ارمنستان را قطع کند؛ مساله‌ای که به هیچ وجه مورد پذیرش ایران نیست و بارها و بارها در این رابطه به طرفین هشدار داده شده است. حتی مقام معظم رهبری نیز در سخنانی با تغییر مرزهای ژئوپلیتیک مخالفت جدی خود را اعلام کردند.

تنش‌ها قابل پیش‌بینی بود

سالار سیف‌الدینی، پژوهشگر مسائل منطقه قفقاز در این رابطه به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «اتفاقات پیش‌آمده، جدید نیست و از زمان جنگ قره‌باغ۲۰۲۰، آذربایجان در پی آن بود که جنوب ارمنستان را ضمیمه خاک خود کند؛ اما موفق نشد. دوباره در شهریور ماه سال۱۴۰۰ نیز یک تنش مرزی اتفاق افتاد و در سال۱۴۰۱ هم تلاش‌هایی برای حمله نظامی به مرزها صورت گرفت که باز هم به جنگ و درگیری جدی منجر نشد.» سیف‌الدینی با اشاره به اینکه آمریکا می‌خواهد در روزهای آینده با ارمنستان مانور مشترک برگزار کند، گفت: « احتمالا معادله جدید در منطقه شکل خواهد گرفت.» این کارشناس با تاکید بر احتمال وقوع عملیات نظامی از سوی باکو در مرزهای ارمنستان و ایران گفت: «این مساله برای ایران قابل ‌پیش‌بینی بود و حتی جمهوری اسلامی اقداماتی را نیز در دستورکار قرار داده بود.»

چرا شهریور؟

به گفته این کارشناس، باکو به چند دلیل این زمان را برای حمله به مرزهای ارمنستان و ایران مناسب دیده است. وی تاکید کرد: «مساله اول اینکه اکنون در ایام دهه آخر ماه صفر و مراسم اربعین قرار داریم و جمهوری آذربایجان از این تعطیلات و این مساله که تمرکز ایران روی مساله اربعین است، می‌خواهد استفاده کند. مساله دوم هم این است که در اواخر شهریور ایران با مسائل داخلی خود و یک‌سالگی ناآرامی‌ها در کشور مواجه است.» سیف‌الدینی تاکید کرد: « سوم اینکه در هفته آخر شهریور، قرار است نشست نیویورک برگزار شود و بحث‌هایی که مربوط به برجام است، در این نشست احتمالا به سرانجام خواهد رسید و ایران مشغول آن خواهد بود.»

این کارشناس مسائل قفقاز در پاسخ به اینکه واکنش ایران به حمله احتمالی به مرزها چه خواهد بود، توضیح داد: «ایران از دو، سه سال پیش بارها تاکید کرده بود که تغییر مرزها را نخواهد پذیرفت و این مساله، هم به اردوغان هم به پوتین اعلام شد. از این رو طی‌ سال‌های گذشته ایران مانورهایی را در منطقه مرزی با ارمنستان انجام داد و حتی نیروهایی نیز مستقر کرد.» وی تاکید کرد: «ازاین‌رو به نظر می‌رسد که واکنش ایران سلبی خواهد بود و اگر تحولات به همین صورت ادامه پیدا کند، ممکن است حتی ایران واکنش نظامی هم نشان دهد.» سیف‌الدینی با بیان اینکه احتمالا درگیری گسترده‌ای رخ نخواهد داد، گفت: «ممکن است ایران از طریق ابزارهایش مانند پهپادها و نیروهای زمینی به این درگیری ورود کند.» به گفته این کارشناس، ایران در این منطقه کنسولگری دارد و در شرایط بروز هر نوع درگیری، ایران باید از کنسولگری خود دفاع کند.

سیف‌الدینی معتقد است: «آذربایجان با تحرکات مرزی می‌خواهد ببیند واکنش‌ها چگونه است؛ چون انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه هم برگزار شده و وضعیت در این کشور تثبیت شده است.» این پژوهشگر مسائل قفقاز همچنین با اشاره به سفر اخیر هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه به ایران گفت: «یکی از موضوعات مورد مذاکره در سفر فیدان به تهران همین مساله درگیری در مرزها بود. فیدان در مذاکراتی که با وزیر خارجه ایران پشت درهای بسته داشت، طرح آذربایجان را برای تغییرات ژئوپلیتیک در مرز ایران و ارمنستان اعلام کرد و مشاهده کردیم که آقای امیرعبداللهیان نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و گفت که ما هیچ‌گونه تغییر مرزی را نخواهیم پذیرفت. مصوبه شورای عالی امنیت ملی نیز که گفته ایران با هرگونه تغییر مرزهای سیاسی در اطراف خود یعنی در ارمنستان مقابله خواهد کرد، بسیار مهم است. این تقابل مشخص است که چه سویه‌هایی ممکن است داشته باشد.»

چراغ سبز مسکو برای حمله

اما در واقعیت بین ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه و روسیه چه خبر است؟ سیف‌الدینی در این رابطه گفت: «در جریان سفر اخیر اردوغان به روسیه و گفت‌وگو با پوتین، او خواست تا روسیه مانع از حمله نهایی باکو به قره‌باغ نشود و با تخلیه مرزبانان و شهروندان روس از منطقه پیام روشن حمله قریب‌الوقوع باکو را به ارمنستان بدهد.

پاسخ پوتین مثبت بود و پاشینیان هم با حرف‌هایش درباره اشتباه ایروان در شراکت استراتژیک با مسکو، ارسال کمک بشردوستانه به اوکراین و برگزاری تمرین نظامی با آمریکا به چراغ سبز پوتین به اردوغان و علی‌اف پاسخ داد.» به گفته این کارشناس، همزمان هاکان فیدان هم به ایران سفر کرد و از مقامات ایران خواست در صورت حمله دوباره باکو به قره‌باغ و وقوع جنگ سوم قره‌باغ، ایران مثل جنگ دوم اقدامی انجام ندهد. اما ظاهرا تهران هم با توجه به مواضع اخیر پاشینیان و نزدیک شدن ارمنستان به آمریکا و موضع پوتین در این خصوص، قرار بود راه سکوت پیشه کند.

البته به این شرط که باکو فقط قره‌باغ را کاملا پس بگیرد و به خاک اصلی ارمنستان کاری نداشته باشد. وی افزود: «در این میان آمریکا اما خط قرمز روشنی برای باکو کشیده و با تهدید باکو و آنکارا به اعمال تحریم وارد عمل شده و از جنگ جلوگیری کرده است. با این حال گفته می‌شود اردوغان به علی‌اف گفته تا زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صبر کند و بعد دست به حمله نظامی به ارمنستان بزند. اگر ترامپ در انتخابات برنده شود و بایدن برود، ارمنستان یک حامی مهم خود را از دست خواهد داد؛ زیرا ترامپ دست اردوغان و علی اف را در جنوب قفقاز باز خواهد گذاشت.»

همکاری دفاعی تهران و باکو

در بحبوحه تنش‌های مرزی بین ایران و ارمنستان و جمهوری آذربایجان، قرار است جلسه کمیسیون مشترک نظامی ایران و جمهوری آذربایجان امروز شنبه در باکو تشکیل ‌شود. پیش از این، سردار سرلشکر محمد باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی با ژنرال ذاکر حسن‌اف وزیر دفاع جمهوری آذربایجان بر توسعه مناسبات و همکاری‌های دفاعی و نظامی دوجانبه تاکید کرده بود. به گزارش خبرگزاری تسنیم، وی از آمادگی کامل نیروهای مسلح کشورمان برای شرکت در کمیسیون مشترک نظامی در باکو خبر داده و تصریح کرده بود: «ایجاد امنیت و آرامش در مرزهای مشترک تنها با همدلی و وحدت بین کشورهای همسایه امکان‌پذیر است و حضور بیگانگان در منطقه موجب تنش و اختلاف خواهد شد.» در همین چارچوب هیاتی از ستادکل نیروهای مسلح کشورمان به ریاست امیر سرتیپ احدی که سرتیپ سیدمهدی فرحی جانشین وزیردفاع نیز در آن حضور دارد، برای تقویت همکاری های نظامی و دفاعی دو کشور به آذربایجان می‌رود.