نبرد بقا در پارک ملی نایبند

پارک ملی نایبند، نخستین پارک ملی دریایی ایران با حدود ۴۹ هزار هکتار عرصه در خشکی و دریا، یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های ساحلی خلیج‌فارس است. از جنگل‌های حرّا تا آبسنگ‌های مرجانی و سواحل تخم‌ریزی لاک‌پشت‌های دریایی، این منطقه را به میراثی بی‌بدیل در جغرافیای محیط‌زیستی کشور بدل کرده است.

در یک‌دهه اخیر، موج ساخت‌وساز اسکله‌ها، تأسیسات صنعتی، جاده‌ها و ساختمان‌های اداری–مسکونی، مرزهای این منطقه حفاظت‌شده را به‌شدت تهدید کرده است. بحران به‌قدری جدی است که نایبند – نخستین پارک ملی دریایی ایران ــ امروز برای بقا در برابر تجاوز صنعتی باید بجنگد.

امروز نایبند فقط یک منطقه حفاظت‌شده نیست، بلکه به نماد تقابل سود صنعتی کوتاه‌مدت و ارزش‌های پایدار محیط‌زیستی تبدیل شده است. پرونده شکایت سال‌های اخیر یکی از شرکت‌های پتروشیمی از فعالان اجتماعی و محیط‌زیستی به روشنی نشان می‌دهد که این تقابل نه‌تنها در میدان عمل بلکه در عرصه اجتماعی، رسانه‌ای و حقوقی هم جریان دارد.

اتفاقات چندسال اخیر نشان داد که فشار شرکت‌ها فقط محدود به پروژه‌های فیزیکی نیست. ماجرای شکایت شرکت‌ها از فعالان و دلسوزان محیط‌زیست، نمونه بارز تلاش برای خاموش‌کردن صدای منتقدان است. فعالان محیط‌زیست بارها نسبت به تخریب زیستگاه‌های حساس و پیشروی صنایع به قلب نایبند، هشدار داده بودند. شکایت در محاکم قضایی با هدف ایجاد فشار روانی و حقوقی علیه آنها، نه‌تنها فعالان محیط‌زیست که افکار عمومی را نیز نگران کرد.

با وجود اعتراض‌ها، پیشروی پروژه‌ها همچنان ادامه دارد و خلأ نظارت مؤثر و عدم اجرای دقیق قوانین حاکم بر پارک ملی، به شرکت‌ها جرأت داده تا بیش‌از‌پیش وارد حریم پارک شوند. و واکنش مسئولان غالباً در قالب وعده‌های مبهم یا گزارش‌های غیرشفاف بوده است. اکنون، نایبند نمادی از تقابل آشکار بین ارزش‌های محیط‌زیستی و سود تجاری شده است؛ تقابلی‌که نتیجه‌اش آینده خلیج‌فارس و حق نسل‌های بعدی برای بهره‌مندی از یک محیط سالم را تعیین می‌کند.

این‌بار مدار تهدیدی جدید و خطرناک برای پارک ملی نایبند است. اخیراً قراردادی بین فولاد مبارکه اصفهان و شرکت ملی نفت در مورد توسعه میدان گازی مدار منعقدشده که برای اطلاع ذی‌فعان و سهامداران، مشخصات این قرارداد در سامانه کدال بارگذاری شده است. براساس این اطلاعیه؛ موقعیت جغرافیایی طرح در مجاورت میادین نفتی عسلویه شرقی، میدان گازی تابناک، میدان نفتی و گازی خیام غربی و در محدوده پارک ملی نایبند در ساحل خلیج‌فارس قرار دارد.

باتوجه به قرارگیری این میدان در محدوده پارک ملی نایبند، بدون شک تأثیرات منفی بر آن خواهد گذاشت و شاخص‌های کلیدی پارک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

برخی از این تاثیرات از زوایای زیرقابل بررسی است:

نزدیکی جغرافیایی

میدان مدار در آب‌های خلیج فارس در محدوده پارک ملی نایبند واقع شده است. این موقعیت باعث می‌شود فعالیت‌های استخراج، لوله‌گذاری، حمل‌ونقل و پشتیبانی دریایی آن، در محدوده زیستگاه‌های حساس دریایی نایبند قرار گیرد و بر آن اثر بگذارد.

اثرهای اکولوژیکی مستقیم و غیرمستقیم

آلودگی آبی: نشت مواد نفتی و آلاینده‌های شیمیایی در مراحل حفاری یا بهره‌برداری می‌تواند به صخره‌های مرجانی و گل سنگ‌ها آسیب برساند.

صدای زیرآبی (نویز): صدای تولیدشده توسط تاسیسات و کشتی‌های خدماتی، مسیر مهاجرت یا تغذیه دلفین‌ها و دیگر پستانداران دریایی منطقه را مختل می‌کند.

پیوند با زنجیره صنعتی عسلویه

گاز مدار به‌سمت تأسیسات فرآورش و صادرات در منطقه صنعتی عسلویه منتقل می‌شود. این یعنی میدان مدار عملاً بخشی از همان شبکه صنعتی است که گستره فیزیکی آن بخش‌های دریا و خشکی پارک را دربرمی‌گیرد. این اتصال صنعتی، فشار برای توسعه زیرساخت‌های جدید (جاده، اسکله و خطوط لوله) در محدوده پیرامونی نایبند را افزایش می‌دهد.

به زبان ساده؛ مدار فقط یک میدان گازی نیست، بلکه حلقه‌ای از زنجیره‌ای است که هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر صنعتی، با نایبند گره خورده و به‌همین‌دلیل حفاظت پارک بدون توجه به اثرات مدار، عملاً ناقص خواهد بود. امروز میدان مدار نه‌تنها تهدیدی زیست‌محیطی، بلکه آزمونی برای سنجش اراده ما در حفاظت از میراث ملی است. تصمیم‌گیری‌های امروز، آیینه سرنوشت خلیج‌فارس در دهه‌های بعد خواهد بود. انتخاب با ماست؛ حفاظت یا تخریب؟