تحلیل یک رسانه از شیوه جنگ بعدی اسرائیل و ایران

خلیج فارس:اسرائیل و ایالات متحده در پایان جنگ ۱۲ روزه با ایران، مدعی پیروزی شدند. هرچند هدف نهایی – متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران – به طور کامل محقق نشد.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از انتخاب؛ اسرائیل و ایالات متحده در پایان جنگ ۱۲ روزه با ایران، مدعی پیروزی شدند. هرچند هدف نهایی – متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران – به طور کامل محقق نشد.

در ادامه این مطلب آمده است: در افق پنج تا ده ساله، خطر واقعی این است که ایران بتواند یک سامانه دفاع هوایی پیشرفته‌تر و مؤثرتر بسازد – و شاید حتی نیروی هوایی خود را بازسازی کند. در چنین سناریویی، حمله احتمالی آینده اسرائیل احتمالاً با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شده و به‌کلی متفاوت از کارزار اخیر خواهد بود.

با وجود ضربه به زرادخانه موشکی ایران، نیروی موشکی بالستیک همچنان بخش مرکزی توان تسلیحاتی تهران و تهدید اصلی برای اسرائیل باقی مانده است.

«ایران هنوز حدود هزار موشک بالستیک دارد که قادر به رسیدن به اسرائیل هستند»؛ این را تال اینبار، کارشناس موشک و پهپاد و پژوهشگر ارشد «ائتلاف دفاع موشکی» – یک انجمن بین‌المللی در حوزه دفاع موشکی – می‌گوید.

فابیان هینز، پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی، اضافه می‌کند: «برنامه موشکی ایران در یک چارچوب بوروکراتیک کاملاً اختصاصی برای توسعه آن قرار دارد. آن‌ها به این راحتی از آن صرف‌نظر نمی‌کنند.» دو سازمان موازی در سپاه پاسداران و ارتش ایران مسئول توسعه، تولید و نهایتاً شلیک این موشک‌ها هستند.

از نگاه ایران، موشک‌های بالستیک تنها ابزاری بوده‌اند که توانسته‌اند خود را ثابت کنند، در حالی که گروه‌های متحد با وجود سال‌ها سرمایه‌گذاری – عملکرد ضعیفی داشته‌اند. موشک‌های ایرانی که توانستند از سد سامانه‌های دفاعی اسرائیل و آمریکا عبور کنند، خسارات بی‌سابقه‌ای به جبهه داخلی اسرائیل وارد کردند و بنا بر گزارش‌های خارجی، حتی به برخی تأسیسات نظامی نیز اصابت نمودند.
هزینه سنگین دفاع

فارغ از خسارات فیزیکی، این درگیری بار مالی عظیم دفاع موشکی را آشکار کرد. تنها چند روز پس از آغاز جنگ، رسانه‌های خارجی گزارش دادند که ذخایر موشک‌های رهگیر «آرو» اسرائیل به‌سرعت در حال کاهش است. هر موشک رهگیر آرو-۳ حدود ۳ میلیون دلار قیمت دارد، در حالی که رهگیر آمریکایی «تاد» چهار برابر گران‌تر است.

طبق تحلیل روزنامه هاآرتص، نزدیک به ۱۰۰ رهگیر تاد در طول این کارزار ۱۲ روزه شلیک شد. شبکه CNN بعداً گزارش داد که این تعداد ممکن است به ۱۵۰ هم رسیده باشد – یعنی تقریباً یک‌چهارم کل موجودی تاد آمریکا. هزینه ترکیبی رهگیرهایی که اسرائیل و آمریکا در طول جنگ شلیک کردند، حدود ۵ میلیارد شِکِل (تقریباً ۱.۴ میلیارد دلار) برآورد شد.

اما مشکل فقط مالی نیست. این سامانه‌ها بسیار پیشرفته و پیچیده‌اند و همین موضوع نرخ تولیدشان را محدود می‌کند. طبق آژانس دفاع موشکی آمریکا، تنها ۱۲ موشک تاد در سال ۲۰۲۵ تولید شد و پیش‌بینی می‌شود ۳۷ تیر دیگر در سال ۲۰۲۶ ساخته شود. با این آمار، این پرسش مطرح می‌شود که آیا از نظر اقتصادی و فنی می‌توان ذخایر کافی از رهگیرها را برای مقابله با باران موشکی گسترده حفظ کرد؟

اینبار می‌گوید: «معادله واقعی اینجا، هزینه دفاع در برابر خسارت احتمالی بدون آن است. تصور کنید اگر هر ۵۰۰ موشک به هدف می‌خورد چه می‌شد. تصور کنید ۵۰۰ برابر خسارتی که در مؤسسه وایزمن یا در بات یام دیدیم.»

او همچنین یادآور می‌شود که در رقابت تسلیحاتی با ایران، بار مالی متوازن‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. مثلاً هزینه تولید موشک‌های بالستیک میان‌بردی که ایران شلیک کرد، اکنون به قیمت رهگیرهایی مثل آرو-۲ و آرو-۳ نزدیک شده است. برای مدل‌های پیشرفته‌تر ایرانی، «قیمت به‌راحتی می‌تواند از یک میلیون دلار برای هر موشک بیشتر شود.»

پیش از جنگ اخیر، ایران در ظرفیت تولید برتری داشت. برآورد اطلاعاتی آمریکا این بود که ایران ماهانه حدود ۵۰ موشک تولید می‌کند. آسیب‌های اخیر به زیرساخت تولید و پرتاب، بازگشت به آن سرعت را دشوار خواهد کرد، اما اینبار تأکید می‌کند که ایران – مثل بسیاری از کشورها – می‌تواند بازیابی کند: «این مسئله‌ای است از جنس تصمیم، پول و زمان.»
پروژه دقت موشکی ایران

سؤال بزرگ این است که ایرانی‌ها چگونه تلاش خواهند کرد توان موشکی خود را بهبود بخشند. هینز می‌گوید: «آیا آن‌ها همچنان بر دقت تمرکز خواهند کرد، با وجود مشکلات جدی که در اکتبر ۲۰۲۴ آشکار شد؟ یا به سمت تولید انبوه موشک با هزینه کاهش دقت خواهند رفت؟ شاید تهران تلاش کند بقای پرتابگرهای خود را با پراکنده‌سازی بیشتر افزایش دهد.»

او ادامه می‌دهد که شاید ایران روی افزایش بقاپذیری خود موشک‌ها کار کند – با شلیک طعمه‌ها یا استفاده از کلاهک‌های خوشه‌ای برای ایجاد اهداف متعدد.

دکر اوولث، تحلیلگر مؤسسه CNA در واشنگتن، قبلاً نتیجه گرفته بود که دقت نقطه قوت ایران نیست.
دفاع هوایی چین-روسیه

«دفاع هوایی که در خط مقدم حفاظت از آسمان ما ایستاده، توانسته در برابر همه سطوح تهدید مقاومت کند و دشمنان ملت ایران را از محاسبات اشتباهشان پشیمان سازد»؛ این را عبدالرحیم موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، ماه گذشته اعلام کرد. تصاویر منتشرشده از ایران نشان داد که سامانه‌های دفاع هوایی آن دست‌کم هشت پهپاد اسرائیلی را سرنگون کردند.

ایران می گوید که همه سامانه‌های دفاع هوایی از دست‌رفته در جنگ ۱۲ روزه را جایگزین کرده است.

ایران اکنون در یک چهارراه نظامی-فناورانه با پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده قرار دارد. تا امروز، این کشور عمدتاً بر سامانه‌های دفاع هوایی تولید داخل تکیه کرده و آن‌ها را با سامانه‌های روسی مثل S-300 تکمیل کرده است. اما تردید جدی وجود دارد که روسیه، گرفتار در جنگ اوکراین، بتواند سامانه‌های جدیدی تأمین کند.

بر اساس گزارش «میدل ایست آی» به نقل از منابع عربی، چین پیش‌تر سامانه‌های پدافند هوایی به ایران تحویل داده است. سفارت چین در اسرائیل این گزارش را تکذیب کرده، اما گفته می‌شود ایران به خرید سامانه‌های HQ-9B و رادارهای JY-26 علاقه‌مند است. HQ-9B نسخه چینی سامانه روسی اس-۳۰۰ است.
بازسازی نیروی هوایی ایران؟

نیروی هوایی ایران در جنگ اخیر نقشی نداشت. نیروی هوایی ایران همچنان از اف-۴ فانتوم، اف-۵ تایگر شارک، و تعداد کمی میگ-۲۹ و جنگنده میراژ قدیمی استفاده می‌کند.

یکی از مسیرهای احتمالی برای دستیابی به رهگیری موشک در فاز شلیک (Boost Phase) استفاده از تسلیحات لیزری است. سامانه «پرتو آهنین» (Iron Beam) در حال حاضر پرتوی با توان ۱۰۰ کیلووات تولید می‌کند که تنها یک‌دهم توان مورد نیاز است.

در نوامبر ۲۰۲۳، رویترز گزارش داد که تهران قراردادی برای خرید بیش از ۲۰ فروند جنگنده سوخو-۳۵ با روسیه امضا کرده است، اما بعداً گزارش شد روسیه این معامله را به تأخیر انداخته است. اخیراً نیز گفته شد وزیر خارجه ایران به چین سفر کرده تا درباره خرید حدود ۴۰ فروند جنگنده J-10C (که در اسرائیل به دلیل شباهت به هواپیمای «لاوی» اسرائیلی، «لاوی چینی» لقب گرفته) گفت‌وگو کند. نیروی هوایی پاکستان ادعا کرده که جنگنده‌های J-10C توانسته‌اند جنگنده‌های داسو رافال هندی را در درگیری امسال سرنگون کنند.

چین توانایی تأمین تمام این موارد – حتی جنگنده‌های رادارگریز نسل پنجم – را دارد.

کمی پیش از جنگ، رسانه‌های دو کشور گزارش دادند که نخستین قطار باری مستقیم میان چین و ایران راه‌اندازی شده است. این مسیر به طول حدود ۱۰ هزار کیلومتر می‌تواند به‌عنوان یک مسیر تأمین جایگزین عمل کرده و امکان پرداخت هزینه تجهیزات نظامی چینی را از طریق صادرات نفت فراهم کند.

کلیسکی بر اهمیت حیاتی رهگیری در فاز شلیک (Boost Phase Intercept – BPI) تأکید می‌کند، یعنی مرحله بلافاصله پس از پرتاب. «وقتی موشک از بوستر جدا شود و فقط کلاهک باقی بماند، نابود کردن آن بسیار سخت‌تر می‌شود. در آن نقطه، موشک در ارتفاع بالای فضا قرار دارد و به سمت قلمرو ما در حال گلاید کردن است.»

با این حال، رهگیری در این مرحله اولیه نیازمند شبکه گسترده‌ای از حسگرهای متصل و موشک‌های رهگیری است که بتوانند در کمتر از پنج دقیقه به هدف برسند.

اینبار می‌گوید: «شاید این بخشی از پروژه «گنبد طلایی» [برنامه جاه‌طلبانه دفاع موشکی آمریکا که توسط دونالد ترامپ معرفی شد] در ۲۰ سال آینده باشد.»
رهگیری با لیزر؟

یکی از مسیرهای ممکن برای رهگیری موشک در فاز شلیک، استفاده از سلاح لیزری است. پرتو لیزر با سرعت نور حرکت می‌کند، بسیار سریع‌تر از هر رهگیر متعارف. طبق گزارشی که به کنگره آمریکا ارائه شده، رهگیری موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک به لیزری با توان حداقل یک مگاوات نیاز دارد.

سامانه «پرتو آهنین» – ساخته شده توسط رافائل با همکاری لاکهید مارتین و با پشتیبانی دولت بایدن – در حال حاضر پرتوی با توان ۱۰۰ کیلووات تولید می‌کند که تنها یک‌دهم توان مورد نیاز است.

برای رهگیری موشک‌ها در فاز پس از شلیک اولیه، نیاز به شبکه عظیمی از حسگرها و سامانه‌های به‌هم‌پیوسته وجود دارد. همچنین سکوی شلیک لیزر باید به اندازه کافی به هدف نزدیک باشد تا از تضعیف و پراکندگی پرتو جلوگیری شود. برخی ابتکارات به دنبال نصب لیزر بر روی ماهواره‌ها هستند، اما این گزینه بسیار پرهزینه و پیچیده است و به پیشرفت‌های زیادی در زمینه کوچک‌سازی، تولید انرژی و موارد دیگر نیاز دارد. در آینده دور ممکن است واقعاً شاهد لیزرهای فضابنیاد برای رهگیری موشک باشیم.

ایالات متحده و اسرائیل هر دو همچنان در حال سرمایه‌گذاری روی سامانه‌های لیزری هوابرد در قالب برنامه‌های مختلف توسعه هستند. شرکت «البیت سیستمز» اخیراً نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار برای پیشبرد سامانه لیزری هوابرد خود جمع‌آوری کرد که در سال ۲۰۲۱ با موفقیت علیه پهپادها آزمایش شده بود. در سال ۲۰۲۰، لاکهید مارتین سامانه «TALWS» (سامانه تسلیح لیزری تاکتیکی هوابرد) را معرفی کرد که یک لیزر نصب‌شده روی غلاف جنگنده‌هاست – اما این سامانه هنوز در حال توسعه است.

به گفته کلیسکی، «چیزی که کمبودش احساس شد، قدرت موشکی اسرائیل بود – نه موشک‌های شلیک‌شده از هواپیما، بلکه موشک‌های زمین به زمین.»

به گفته او، موشک‌های زمین‌پایه پاسخ فوری به عبور از خطوط قرمز می‌دهند و تأثیر روانی عظیمی دارند – همان‌طور که صدها هزار اسرائیلی تاکنون از نزدیک تجربه کرده‌اند.