درس‌هایی که ایران باید از عربستان بیاموزد!

خلیج فارس:در حالی‌که تهران، قلب تپنده‌ی ایران، در آستانه‌ی بحران بی‌سابقه‌ی کمبود آب آشامیدنی قرار دارد، همسایه‌ی جنوبی‌اش، عربستان سعودی، با یک استراتژی هوشمندانه و سرمایه‌گذاری گسترده، در حال تبدیل شدن به یکی از پیشگامان مدیریت پایدار منابع آبی در جهان است.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از تجارت  نیوز؛در روزهایی که گرمای سوزان تابستان زندگی را برای ساکنان تهران دشوار کرده، بحران آب به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای پایتخت ایران تبدیل شده است. مخازن اصلی تأمین آب تهران، که سال‌ها تحت فشار خشکسالی، مدیریت نادرست و توسعه ناپایدار بوده‌اند، در آستانه خشک شدن کامل هستند. هم‌زمان، کشوری مانند عربستان سعودی که از نظر اقلیمی شرایطی مشابه یا حتی سخت‌تر از ایران دارد، توانسته است با بهره‌گیری از راهبردهای علمی و سرمایه‌گذاری گسترده، آینده آبی خود را تضمین کند. این تفاوتِ فاحش در مدیریت، توجه عمومی را به خود جلب کرده و درس‌هایی برای مقابله با بحران آب در ایران به همراه دارد.

وضعیت اضطراری آب در تهران؛ پایتخت در معرض تشنگی مطلق

نیویورک تایمز در جدیدترین گزارش خود مدعی شد، تهران، شهری با بیش از ۱۰ میلیون جمعیت، در چند هفته آینده ممکن است با قطعی کامل آب آشامیدنی مواجه شود. طبق اعلام دولت ایران، منابع اصلی تأمین آب پایتخت به کمتر از ۱۴ درصد از ظرفیت خود رسیده‌اند. شرکت آب و فاضلاب استان تهران به‌طور رسمی اعلام کرده است که فشار آب به حدی کاهش یافته که آب نمی‌تواند حتی از طبقه دوم بسیاری از ساختمان‌ها بالا برود. ساکنان برخی محله‌ها از قطع کامل آب به مدت ۴۸ ساعت خبر داده‌اند.

مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران، اخیراً هشدار داده که بحران آب بسیار جدی‌تر از آن چیزی است که اکنون مطرح می‌شود. او با اشاره به ضرورت تصمیم‌گیری فوری، اذعان کرد که تداوم وضعیت فعلی می‌تواند به بحرانی “غیرقابل درمان” منجر شود.

ریشه‌های بحران در ایران: خشکسالی، سوءمدیریت، و نابودی منابع

بررسی کارشناسان نشان می‌دهد که بحران آب در ایران نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی، سوءمدیریت طولانی‌مدت، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، توسعه بی‌رویه شهرنشینی و ساخت‌وساز غیراصولی سدهاست. در پنج سال گذشته، بارندگی سالانه کشور از ۱۱ اینچ به کمتر از ۶ اینچ کاهش یافته است؛ رقمی که وزارت نیرو آن را “بدترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر” توصیف کرده است.

در همین حال، صنایع آب‌بر دولتی در مناطق خشک مرکزی کشور توسعه یافته‌اند، بدون آن‌که ظرفیت آبی منطقه در نظر گرفته شود. انتقال آب به شهرهای کویری برای مصارف صنعتی، و عدم وجود زیرساخت‌های بازیافت و تصفیه فاضلاب، بحران را تشدید کرده است. طبق گزارش‌ها، فرونشست زمین در بخش‌هایی از تهران سالانه بیش از ۳۰ سانتی‌متر است؛ نشانه‌ای آشکار از نابودی سفره‌های آب زیرزمینی.

در کنار بحران آب، قطعی‌های روزانه برق، گرمای شدید که شاخص گرمای آن در برخی مناطق به بیش از ۶۵ درجه سانتی‌گراد (معادل ۱۴۹ درجه فارنهایت) رسیده، و مشکلات معیشتی ناشی از تورم، کشور را در موقعیتی نگران‌کننده قرار داده است. در تهران، بسیاری از شهروندان با تانکر آب، بطری، و مخازن خانگی تلاش می‌کنند اندک آبی که در دسترس است را ذخیره کنند؛ با این حال، بسیاری اعتراف می‌کنند که این اقدامات تنها مُسکن موقتی است و در صورت وقوع یک بحران واقعی، کارآمد نخواهند بود.
عربستان سعودی؛ الگویی برای مقابله با بحران آب در شرایط خشک

در مقابل این وضعیت بحرانی در ایران، عربستان سعودی با شرایط اقلیمی مشابه، توانسته با یک رویکرد سیستماتیک، آینده آبی خود را تضمین کند. این کشور که از منابع آب شیرین طبیعی بسیار محدود رنج می‌برد، با تکیه بر سه اصل اساسی «در دسترس بودن، قابل پرداخت بودن و پایداری»، برنامه‌ای جسورانه برای تأمین پایدار آب طراحی کرده است.

ظرفیت فعلی تأمین آب شیرین‌شده عربستان بیش از ۱۲ میلیون متر مکعب در روز است و هدف‌گذاری شده که این عدد تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیون متر مکعب در روز افزایش یابد. این رشد با سرمایه‌گذاری عظیم ۶.۲۸ میلیارد دلاری در پروژه‌های توزیع آب، تصفیه‌خانه‌ها، و شبکه‌های فاضلاب همراه شده است.

عربستان در حال ساخت تأسیسات عظیم نمک‌زدایی در مناطق استراتژیک مانند مکه، مدینه، جازان و استان شرقی است و به طور هم‌زمان در حال گسترش زیرساخت‌های انتقال و ذخیره‌سازی آب است. به موازات آن، ظرفیت تصفیه و استفاده مجدد از فاضلاب نیز به 6.5 تا 7 میلیون متر مکعب در روز رسیده که دولت برنامه دارد آن را تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰ میلیون متر مکعب در روز برساند. در حال حاضر، تنها ۲۵ تا ۳۰ درصد از این آب تصفیه‌شده مجدداً استفاده می‌شود اما هدف‌گذاری شده این عدد به ۷۰ درصد برسد.
فناوری، انرژی پاک و سرمایه‌گذاری خصوصی؛ مثلث طلایی تحول آبی عربستان

عربستان سعودی در تصفیه آب از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها مانند اسمز معکوس (RO)، غشاهای پیشرفته و دوقلوهای دیجیتال (Digital Twins) استفاده می‌کند. بسیاری از کارخانه‌های جدید نیز با انرژی خورشیدی و باتری‌های ذخیره انرژی طراحی شده‌اند تا مصرف انرژی و اثرات زیست‌محیطی را به حداقل برسانند.

نقش مشارکت‌های خصوصی نیز بسیار پررنگ است. شرکت‌هایی مانندACWA Power  با کاهش ۸۷ درصدی مصرف برق ویژه، در خط مقدم فناوری و نوآوری قرار دارند. عربستان با ایجاد یک بازار رقابتی در بخش آب، توانسته هزینه‌ها را کاهش داده، بهره‌وری را افزایش دهد و سرمایه‌گذاری خارجی جذب کند.
بحران بی‌آبی در تهران؛ زنگ خطر و فرصتی برای بازنگری اساسی

تهران، با جمعیتی میلیونی، در آستانه یک بحران تمام‌عیار آبی قرار دارد که می‌تواند زندگی روزمره، سلامت عمومی، و زیرساخت‌های شهری را فلج کند. این بحران فقط ناشی از تغییرات اقلیمی نیست؛ بلکه نتیجه سیاست‌گذاری‌های نادرست، توسعه نامتوازن و نبود مدیریت پایدار منابع است.

در نقطه مقابل، عربستان سعودی نشان داده است که حتی در یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان می‌توان با سرمایه‌گذاری هوشمندانه، استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی، امنیت آبی را تضمین کرد.

ایران نیز باید از این الگو درس بگیرد. راه‌حل‌هایی مانند توسعه نمک‌زدایی، بازچرخانی فاضلاب، اصلاح الگوهای مصرف، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، و تمرکز بر مدیریت هوشمند شبکه توزیع، می‌توانند در صورت اجرای دقیق و پایدار، مسیر نجات را هموار کنند.

در غیر این صورت، آنچه در تهران آغاز شده، می‌تواند به بحران ملی بی‌آبی در سراسر ایران بدل شود؛ بحرانی که درمان آن در گروی تصمیم‌گیری‌های جسورانه، شفاف، و مبتنی بر علم است.