درس دلنشین فستیوال کوچه

خلیج فارس: شاهد بنی اسدی در روزنامه خراسان نوشت: وقتی «فستیوال کوچه» در اوج شور و هیجان خیابانی ناگهان خاموش شد، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد این سکوت خودجوش، بلندترین فریاد همدلی باشد. برگزارکنندگان این رویداد شادمانه، بی‌آن‎که منتظر مجوز یا ارزیابی‌های رسمی بمانند، محورهای اجرایی را به احترام سوگ جان‌باختگان بندرعباس متوقف کردند؛ اقدامی فراسوی سیاست رسمی که نشان داد در بزنگاه بحران، قدرت اجماع فرهنگی می‌تواند از ساختارهای رسمی و اداری پیشی بگیرد.

فستیوال کوچه بر اساس ایده‌ شهروندِ کنشگر شکل گرفت؛ الگویی که میدان را برای تعامل بی‌واسطه‌ هنر و جامعه ارائه می کند و به هر فرد امکان می‌دهد خود را در بازنمایی خلاقانه‌ زندگی محلی بوشهر سهیم بداند. این تجربه فرهنگی، نه تنها به بازآفرینی هویت‌های منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه مشارکت جمعی و سرمایه اجتماعی، پایه‌های جامعه را در مواجهه با ناملایمات، قدرت‌بخش و مقاوم می‌سازد.

ساختار رسمی همواره با نگرانی مربوط به «از دست رفتن کنترل فرهنگی» و «شکستن چارچوب‌های امنیتی و اخلاقی» به این گونه اجتماعات نگریسته است. درواقع بیم آن را دارد که با کاهش نظارت دولتی، مسیر سرایت رفتارها و سبک‌های زندگی غیربومی به منطقه باز شود و تمرکز قدرت در شکل‌دهی به هنجارهای جمعی کاهش یابد. این دلواپسی‌ها، سرآغاز گفت‌وگویی ضروری درباره تعادل میان خودسازمان‌دهی اجتماعی و چارچوب‌های نظارتی است. در این حالت بدون تضعیف خلاقیت مردمی، منافع مشترک ملی نیز حفظ می شود. جایی که دستگاه‎های رسمی به جای محدودیت صرف، باید به خلاقیت برسند و چارچوب‎هایی برای تعامل و اعتمادسازی در مواجهه با تنوع فرهنگی ایجاد کنند.

به نظر نگارنده، تصمیم به خاموشی جشن، جلوه‌ای از خودآگاهی جمعی بود؛ خودآگاهی‌ای که معتبرترین مجوز آن، قضاوت و وجدان عمومی است نه دستور یک مقام اداری. این لحظه‌ نمادین، نشان داد که قوام همبستگی اجتماعی در ایران تنها در سایه‌ تنوع سلیقه‌ها تجلی می‌یابد، نه در یکنواختی. وقتی کوچه‌های شهر به سکوت نشستند، شاهرگ های تجربه مشترک ما در برابر درد ملی به تپش افتاد.

از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، این لحظات خاص، گام مهمی در بازخوانی رابطه دولت و شهروندان است. به‌جای برخورد امنیتی، می‌توان با اعتماد به ظرفیت‌های خودسازمان‌دهی اجتماعی در کنار نظارت های متعارف، از این مناسک جمعی به‌عنوان راهی برای تقویت سرمایه اجتماعی بهره برد. خودجوشی و اصالت این عزای دسته جمعی، ارزشمندتر از هر برنامه‌ای است که پس از تدوین دستورالعمل‌های پیچیده در اتاق‌های جلسات رسمیت می‌یابد.

«فستیوال کوچه» به ما آموخت که همدلی و همبستگی، محصول احترام به تفاوت‌ها و اعتماد متقابل است. اگر ساختارهای رسمی بتوانند با طراحی چارچوب‎های اعتمادمحور، فضای بیشتری برای کنش‌های فرهنگی مردمی باز کنند، می‌توانند حلقه‌های اتحاد را نه با اراده از بالا، که با پویایی و انگیزه از پایین برقرار سازند. این همان درسی است که رفتار دلنشین مردم کوچه‌محور در روزهای عزای بندرعباس به ما ارائه کرد. در نهایت، تنوع نقطه قوت یک ملت است، نه تهدید؛ و همبستگی در شرایط بحرانی، معیار بلوغ اجتماعی است.