در حاشیه برگزاری همایش ملی سرمایه گذاری در انرژی های خورشیدی در استان بوشهر

جمشید شکوهی | کارشناس بخش کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر

مطالعه‌ی حاضر، به تحلیل سهم محوری و راهبردی بخش کشاورزی در دو عرصه‌ی «مدیریت بهینه‌ی مصرف انرژی» و «جلب سرمایه‌گذاری در راستای توسعه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر» (با تأکید بر پتانسیل‌های انرژی خورشیدی) در جغرافیای استان بوشهر می‌پردازد.

غایت این پژوهش، نیل به اهدافی چندبعدی است: تعالی بخشیدن به سرمایه‌ی انسانی از طریق ارتقای دانش و مهارت‌های فنی، ترویج و نهادینه‌سازی چارچوب‌های استاندارد در حوزه‌ی انرژی‌های نو، معرفی آخرین دستاوردهای نوآورانه و فناوری‌های کارآمد در مسیر کاهش شدت انرژی، و در نهایت، ایجاد بستری برای هم‌افزایی و تعامل سازنده بین فعالان صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر و جامعه‌ی بهره‌برداران بخش کشاورزی.

بخش کشاورزی به‌عنوان محور و شتاب‌دهنده در مدیریت انرژی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر استان بوشهر:

چکیده

بخش کشاورزی استان بوشهر، با وجود چالش‌های جدی مانند بهره‌وری پایین و مصرف انرژی زیاد، پتانسیل تعیین‌کننده‌ای برای تحول نظام انرژی استان دارد.

این مقاله با رویکردی تخصصی و راهبردی، نقش محوری این بخش را در مدیریت مصرف انرژی و موفقیت رویداد ملی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه خورشیدی، مورد تحلیل قرار می‌دهد.

بر اساس یافته‌ها، ارتقای دانش فنی کشاورزان در استفاده از فناوری‌های نوین، اجرای پروژه‌های پایلوت یکپارچه کشاورزی-خورشیدی (آگروولتائیک)، و ایجاد شبکه‌های تعاملی مؤثر، می‌تواند بخش کشاورزی را از یک مصرف‌کننده صرف انرژی، به یک تولیدکننده فعال و بهینه‌ساز انرژی تبدیل کند.

این تحول، نه‌تنها امنیت انرژی و بهره‌وری کشاورزی را افزایش می‌دهد، بلکه با ایجاد تقاضای هوشمند و مبتنی بر واقعیت، زمینه جذب سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و اثربخش در حوزه انرژی‌های پاک را در استان فراهم می‌سازد. مقاله حاضر با ارائه چارچوبی کاربردی، بر ضرورت تعامل نظام‌مند میان نهادهای سرمایه‌گذار، شرکت‌های فناور و جامعه بهره‌برداران کشاورزی به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار در استان بوشهر تأکید می‌ورزد.

مقدمه

استان بوشهر، با برخورداری از بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، یکی از مستعدترین مناطق کشور برای توسعه انرژی خورشیدی است. هم‌زمان، بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد و امنیت غذایی این استان، با چالش‌های عمیقی مانند بهره‌وری ۱۲ درصدی (در برنامه هفتم توسعه هدف افزایش ۷ برابری آن تعیین شده است)، وابستگی به منابع آب محدود و مصرف انرژی روبروست. از سوی دیگر، مسئله ناترازی انرژی و خاموشی‌های فصلی، به‌ویژه در اوج مصرف تابستان، توسعه صنعتی و رفاه اجتماعی استان را تحت تأثیر قرار داده است.

در این میان، برگزاری رویداد ملی سرمایه‌گذاری در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، فرصتی استثنایی برای مواجهه هوشمندانه با این چالش‌های درهم‌تنیده است. با این حال، موفقیت این رویداد و تحقق اهدافی چون ترویج استانداردها، معرفی فناوری‌های نوین و ایجاد شبکه تعاملی، مستلزم شناسایی و به‌کارگیری یک محور اثرگذار و تعیین‌کننده است.

این مقاله استدلال می‌کند که بخش کشاورزی با توجه به گستردگی جغرافیایی، حجم قابل توجه مصرف انرژی و نیاز مبرم به بهینه‌سازی، می‌تواند این نقش محوری را ایفا کند. تبدیل کشاورزی از یک بخش صرفاً مصرف‌کننده به یک «پروسومر» (تولیدکننده-مصرف‌کننده) هوشمند انرژی، کلید ایجاد تقاضای مؤثر، جذب سرمایه‌گذاری هدفمند و تسریع تحول انرژی در استان بوشهر است.

الف)- تحلیل وضعیت موجود: تقاطع چالش‌های کشاورزی و انرژی در بوشهر

برای درک نقش تعیین‌کننده بخش کشاورزی، ابتدا باید وضعیت موجود در دو حوزه انرژی و کشاورزی استان به‌طور خلاصه تحلیل شود:

1- ظرفیت‌های در حال شکوفایی انرژی تجدیدپذیر:

استان بوشهر در مسیر رشد انفجاری در حوزه انرژی خورشیدی قرار دارد. ظرفیت نصب‌شده این نیروگاه‌ها در یک سال اخیر رشد ۱۴ برابری داشته و به ۷۰ مگاوات رسیده است. همچنین، ۱۰۲ مگاوات نیروگاه در دست احداث وجود دارد که بخش عمده‌ای از آن تا پایان سال جاری به بهره‌برداری خواهد رسید. چشم‌انداز بلندمدت نیز صدور مجوز برای احداث ۶۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی است که انتظار می‌رود طی دو سال آینده با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی محقق شود. سازوکارهای حمایتی مانند مشارکت صندوق توسعه ملی با تأمین ۸۰ درصد منابع مالی پروژه‌های بالای ۳ مگاوات، بستری مالی قدرتمند فراهم کرده است.

2- چالش‌های ساختاری بخش کشاورزی:

در سوی دیگر، معاون امور اقتصادی استاندار بوشهر، بهره‌وری این بخش را تنها ۱۲ درصد اعلام کرده که افزایش ۷ برابری آن در برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری شده است. این رقم پایین، حاکی از مصرف ناکارآمد منابع، از جمله انرژی، در فرآیندهای تولید، آبیاری، فرآوری و نگهداری محصولات است. مصرف بالای برق پمپاژ آب و سیستم‌های خنک‌کننده، این بخش را به یکی از مقصران اصلی فشار بر شبکه برق در ساعات اوج مصرف تبدیل کرده است.

3- این تقاطع، یک «فرصت طلایی» ایجاد می‌کند:

تأمین نیاز بخش کشاورزی به انرژی پایدار و ارزان‌قیمت از طریق توسعه خورشیدی، هم‌زمان با کاهش فشار این بخش بر شبکه سراسری. این همان نقطه‌ای است که مدیریت مصرف انرژی و توسعه تولید انرژی پاک می‌تواند به‌صورت یکپارچه تحقق یابد.

ب)- بخش کشاورزی به‌عنوان بستر و محرک اصلی رویداد ملی سرمایه‌گذاری:
نقش بخش کشاورزی را می‌توان در چهار محور کلیدی برای موفقیت رویداد ملی سرمایه‌گذاری تبیین کرد:

1- ایجاد تقاضای واقعی و مقیاس‌پذیر برای فناوری‌های تجدیدپذیر:

سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ورود به یک حوزه، نیاز به بازار تضمین‌شده و قابل اتکا دارند. هزاران بهره‌بردار کشاورزی در بوشهر، شامل مزارع، باغات، گلخانه‌ها، واحدهای پرورش دام و طیور ومیگو وماهی و صنایع تبدیلی، مصرف‌کنندگان نهایی بالقوه سیستم‌های خورشیدی مستقل از شبکه برق شهری هستند. معرفی و ترویج استانداردهای سیستم‌های خورشیدی متناسب با نیازهای این بخش ، مانند پمپ‌های خورشیدی آبیاری، سیستم‌های برق‌رسانی برای سردخانه‌ها و مرغداری‌ها، یک بازار عظیم و باثبات برای محصولات و خدمات شرکت‌های فعال در حوزه فناوری‌های تجدیدپذیر ایجاد می‌کند. این تقاضای ملموس، انگیزه سرمایه‌گذاری را به‌طور تصاعدی افزایش می‌دهد.

2- ارائه بسترهای فیزیکی برای توسعه پروژه‌ها: (مدل آگروولتائیک)

یکی از موانع توسعه نیروگاه‌های خورشیدی بزرگ، تخصیص زمین و مسائل مربوط به تغییر کاربری است. اراضی کشاورزی وسیع استان می‌توانند با پذیرش سیستم‌های آگروولتائیک، این مانع را برطرف کنند. در این مدل، پنل‌های خورشیدی در ارتفاعی نصب می‌شوند که هم‌زمان امکان تولید برق و کشت محصولات زراعی یا باغی در زیر آن فراهم باشد. این استفاده دوگانه و بهینه از زمین، هم درآمد اضافی برای کشاورز ایجاد می‌کند، هم با ایجاد سایه، میزان تبخیر آب را کاهش داده و به بهره‌وری بیشتر در کشاورزی کمک می‌کند. معرفی و ارائه مطالعات امکان‌سنجی این مدل در رویداد ملی، می‌تواند نوآوری جذابی برای سرمایه‌گذاران باشد.

3- ترویج فناوری‌های نوین کاهش مصرف انرژی از طریق الگوهای بومی:

مدیریت مصرف انرژی تنها به تولید پاک محدود نمی‌شود. بخش کشاورزی می‌تواند پذیرای گسترده‌ترین طیف از فناوری‌های کاهش مصرف باشد. این فناوری‌ها می‌توانند از سطح ساده ، مانند کنتورهای هوشمند برای مدیریت پمپاژ آب ، تا سطح پیچیده ، مانند استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی دقیق زمان آبیاری و بهینه‌سازی عملکرد پمپ‌ها، متغیر باشند. حتی الهام‌گیری از معماری سنتی و غیرفعال بوشهر که قادر به کاهش ۱۷۴ کیلووات‌ساعت بر متر مربع مصرف انرژی در ساختمان‌ها است، می‌تواند برای طراحی انبارها و سوله‌های کشاورزی کم‌مصرف مورد توجه قرار گیرد. معرفی این نوآوری‌ها در بستر کشاورزی، کاربردی‌بودن آن‌ها را به‌وضوح نشان می‌دهد.

4- نقش کلیدی در ایجاد شبکه تعامل و زنجیره ارزش:

هدف ایجاد شبکه تعامل میان شرکت‌های فناور و بهره‌برداران، زمانی محقق می‌شود که این ارتباط مبتنی بر نیاز واقعی و سود متقابل باشد. کشاورزان به‌عنوان کاربر نهایی، بهترین ارزیاب‌های کارایی، دوام و مقرون‌به‌صرفه بودن فناوری‌ها هستند. بازخورد آن‌ها می‌تواند مسیر تحقیق و توسعه شرکت‌ها را اصلاح کند. از طرفی، تشکل‌های کشاورزی، اتحادیه‌ها و شرکت‌های خدمات حمایتی کشاورزی ، مانند محلی که ایده اولیه کود نانویی کاهش‌دهنده مصرف آب توسط مخترع بوشهری از آن برخاست، می‌توانند به‌عنوان نهادهای واسط و تسهیل‌گر عمل کرده و با تجمیع تقاضا، امکان مذاکره برای خریدهای گروهی و دریافت خدمات پشتیبانی را فراهم آورند.

پ)- چارچوب پیشنهادی برای گنجاندن نقش کشاورزی در رویداد ملی سرمایه‌گذاری:

برای تحقق عملی این نقش، پیشنهاد می‌شود محورهای زیر در طراحی و اجرای رویداد ملی سرمایه‌گذاری توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر استان بوشهر گنجانده شود:

1- ردیف سرمایه‌گذاری ویژه «کشاورزی و انرژی پاک» در بودجه سالیانه کشور:

هدف: جذب سرمایه‌گذار برای اجرای پروژه‌های پایلوت و گسترده در بخش کشاورزی.
اقدام: ایجاد یک بسته حمایتی ویژه متشکل از تضمین خرید برق تولیدی، تسهیلات کم‌بهره بلندمدت و مشاوره فنی رایگان برای کشاورزان و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به اجرای پروژه‌های خورشیدی در مزارع، باغات و واحدهای تبدیلی.

2- نمایشگاه تخصصی فناوری‌های «کشاورزی کم‌مصرف و خورشیدی»:
هدف: ایجاد بستر عینی برای معرفی نوآوری‌ها و شبکه‌سازی.
اقدام: اختصاص بخشی از نمایشگاه رویداد به شرکت‌هایی که محصولات مستقیم مرتبط با کشاورزی ارائه می‌دهند (پمپ خورشیدی، سیستم‌های کنترل هوشمند آبیاری، سردخانه‌های خورشیدی، نمونه‌های کوچک‌مقیاس آگروولتائیک).

3- پنل‌های تخصصی با حضور ذی‌نفعان سه‌گانه:
هدف: انتقال دانش فنی و هم‌افزایی.
اقدام: برگزاری پنل‌های گفت‌وگو با حضور:
– سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فناور (برای بیان قابلیت‌ها)
– کارشناسان و محققان مراکز علمی (برای انتقال دانش پایه و نوآوری‌هایی مانند کود نانویی کاهش‌دهنده مصرف آب یا کاربرد هوش مصنوعی)
– کشاورزان پیشرو و مدیران تشکل‌های کشاورزی (برای بیان نیازهای واقعی و تجربیات عملی)
4- بازدیدهای میدانی از مزارع و سایت‌های الگو :
هدف: نمایش عینی موفقیت‌ها و ایجاد انگیزه.
اقدام: برنامه‌ریزی برای بازدید شرکت‌کنان رویداد از یک یا دو مزرعه یا واحد دامپروری در استان که به‌طور موفق از سیستم‌های خورشیدی یا فناوری‌های کم‌مصرف بهره می‌برند.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی :
بخش کشاورزی استان بوشهر، با دارا بودن مشکلات ساختاری در بهره‌وری و مصرف انرژی، نه یک مانع، بلکه مهم‌ترین فرصت و اهرم برای موفقیت رویداد ملی سرمایه‌گذاری در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. این مقاله نشان می دهد که چگونه این بخش می‌تواند با ایجاد تقاضای واقعی، ارائه بستر فیزیکی، پذیرش فناوری‌های نوین و تشکیل شبکه‌های تعاملی مؤثر، مسیر سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی را از حالت انتزاعی و کلی به سمت کاربردی‌بودن و سودآوری ملموس هدایت کند. تحقق این نقش مستلزم آن است که طراحان و مجریان رویداد ملی، بخش کشاورزی را نه به‌عنوان یک ذی‌نفع حاشیه‌ای، بلکه به‌عنوان «موتور محرک و شریک استراتژیک» در نظر بگیرند. تنها از طریق تعامل عمیق، هدفمند و مستمر با این بخش است که می‌توان به اهداف والای «ارتقای دانش فنی»، «ترویج استانداردها»، «معرفی نوآوری‌ها» و در نهایت، «ایجاد شبکه پایدار تعامل» دست یافت و استان بوشهر را به‌راستی به قطب انرژی پاک و کشاورزی پایدار کشور تبدیل کرد.

*************منابع*************
– تسنیم. (۱۴۰۴). مشارکت سرمایه‌گذاران بوشهری در احداث نیروگاه خورشیدی.
– مهر. (۱۴۰۴). استاندار بوشهر: پروانه احداث ۶۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی صادر شده است.
– بامداد جنوب. (بیتا). از دل خاک بوشهر تا سکوی جهانی «تکنوفست».
– آینه جم. (بیتا). رفع ناترازی برق در استان بوشهر با کمک هوش مصنوعی.
– مهر. (۱۴۰۴). بهره‌وری در بخش کشاورزی استان بوشهر افزایش یابد.
مهر. (۱۴۰۴). مشارکت بخش خصوصی با صندوق توسعه ملی در ساخت نیروگاه‌های خورشیدی.
– سولار نیرو. (بیتا). نیروگاه و برق خورشیدی در بوشهر.
– تسنیم. (۱۴۰۴). ورود ۱۵۰ مگاوات برق خورشیدی به مدار تا پایان سال در بوشهر.
– برق نیوز. (۱۴۰۳). تامین برق مطمئن صنایع و شهرک‌های صنعتی استان بوشهر با انرژی‌های تجدیدپذیر.
– پایگاه علوم و فناوری نرم و صنایع فرهنگی. (بیتا). بهینه‌سازی الگوی معماری بوشهر با هدف آسایش بصری و کنترل مصرف انرژی.