«پیرپسر» پرفروش‌ترین فیلم غیر کمدی تاریخ سینمای ایران

موحد منتقم

در شرایطی که سینمای ایران طی سال‌های اخیر عمدتاً تحت سلطه آثار کمدی قرار داشته، فیلم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی، موفق شد با عبور از «مست عشق» و با فروش ۱۲۰میلیارد تومانی عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی تاریخ سینمای ایران را از آن خود کند؛ اتفاقی کم‌سابقه که هم از نظر اقتصادی و هم از منظر فرهنگی شایسته تأمل است.

«پیرپسر» فیلمی است سه‌ساعته، تلخ، پیچیده و بدون عناصر مرسوم جذب مخاطب؛ نه چهره‌های کمدی دارد، نه شوخی‌های سطحی، نه روایت سرراست و آرامش‌بخش. با این حال توانسته در میان طیف گسترده‌ای از تماشاگران جای خود را باز کند و با فروشی کم‌نظیر، از رکورد «مست عشق» که تا پیش از این موفق‌ترین فیلم غیرکمدی سینمای ایران بود، عبور کند. این موفقیت نه صرفاً در فروش، که در ساختار و مضمون فیلم نیز اهمیت دارد؛ چرا که «پیرپسر» اثری است جسورانه، با نگاهی تاریک به مفهوم خانواده، خشونت پنهان، و ساختارهای پوسیده‌ی قدرت در فضای خصوصی.

نباید فراموش کرد که این فیلم از همان ابتدای مسیر، با موانع فراوانی روبه‌رو شد. تولید آن در سال ۱۴۰۰ به پایان رسید اما به‌مدت چهار سال عملاً از چرخه اکران کنار گذاشته شد؛ نه به‌دلیل مشکلات فنی یا ضعف کیفی، بلکه به واسطه فضای محافظه‌کارانه‌ای که پذیرش چنین اثر صریح و بی‌اغماضی را دشوار می‌کرد.

هرچند توقیف آن هیچ‌گاه به‌طور رسمی اعلام نشد، اما عدم صدور پروانه نمایش و تعلل در معرفی آن به جشنواره‌ها عملاً کارکردی مشابه توقیف داشت. در نهایت، در سال ۱۴۰۴ «پیرپسر» بدون هیچ‌گونه حذف یا اصلاحیه، به اکران عمومی رسید و برخلاف پیش‌بینی بسیاری از پخش‌کنندگان، با استقبال تماشاگران مواجه شد.

در کنار استقبال مخاطبان، اکران «پیرپسر» با مخالفت‌ها و حاشیه‌های جدی نیز روبه‌رو شد. از جمله، انتشار یک توییت تند و توهین‌آمیز از سوی حسین دهباشی، مستندساز و فعال رسانه‌ای، که در آن فیلم را  لجن و آشغال خواند و خواستار توقیف فیلم شد و فضای رسانه‌ای پیرامون فیلم را ملتهب ساخت. این موضع‌گیری افراطی با واکنش‌های گسترده در فضای مجازی روبه‌رو شد و بسیاری از کاربران آن را مصداق نفرت‌پراکنی و تحقیر فرهنگی دانستند.

هم‌زمان، برخی از نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نیز با استناد به مفاد این فیلم، خواستار توقف فوری اکران آن شدند و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را برای پاسخ‌گویی به مجلس فراخواندند. اگرچه این تلاش‌ها به نتیجه نهایی برای توقیف فیلم نینجامید، اما در نهایت منجر به صدور یک کارت زرد رسمی برای وزیر در صحن علنی مجلس شد؛ اقدامی که برخی آن را تلاش ساختاری برای اعمال فشار بر نهادهای فرهنگی در قبال آثاری دانستند که روایت متفاوتی از جامعه، خانواده و خشونت را به تصویر می‌کشند.

همچنین در شهرهایی چون قم و نجف‌آباد، اکران آن به‌صورت خودسرانه متوقف شد و از پرده سینما پایین کشیده شد ؛ نشانه‌ای از اینکه هنوز بخشی از بدنه فرهنگی کشور، در برابر روایت‌های تلخ و صریح، ترجیح می‌دهد سکوت را به تصویر تحمیل کند.

یکی از نکات مهم دیگر  درباره این فیلم، زمان طولانی آن است. در حالی که بیشتر آثار سینمای ایران معمولاً در محدوده ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه ساخته می‌شوند، «پیرپسر» با ۱۹۰ دقیقه زمان، تجربه‌ای متفاوت به تماشاگر ارائه می‌دهد. با این وجود، مخاطب نه‌تنها از تماشای آن خسته نمی‌شود، بلکه درگیر تنش‌های روانی و عاطفی فیلم باقی می‌ماند. این خود نشان‌دهنده بلوغ بخش مهمی از تماشاگران سینمای ایران است که دیگر تنها به‌دنبال خنده و سرگرمی نیستند.

نکته‌ای که در ارزیابی موفقیت این فیلم نباید نادیده گرفته شود، شرایط خاص سیاسی–امنیتی هفته‌های آغازین اکران آن است. تنها دو روز پس از آغاز اکران عمومی «پیرپسر»، اسرائیل به ایران حمله کرد و کشور وارد وضعیت اضطراری شد. در نتیجه، فضای عمومی جامعه و به‌ویژه سالن‌های سینما دچار رکود و سردی شد.

حدود دوازده روز، اکران فیلم عملاً در وضعیتی نیمه‌تعطیل قرار داشت. تنها پس از اعلام آتش‌بس موقت و بازگشت نسبی آرامش، موج استقبال از این فیلم آغاز شد. تماشاگران در روزهای بعد به‌شکلی کم‌سابقه به سالن‌ها بازگشتند و فیلم با سرعتی چشمگیر به مسیر صعودی فروش خود ادامه داد. بی‌تردید اگر بحران امنیتی آن روزها پیش نمی‌آمد، رکوردشکنی «پیرپسر» می‌توانست بسیار زودتر رقم بخورد.

پیش از این، «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی با فروش قابل‌توجه خود، مرزهای تازه‌ای برای فیلم‌های غیرکمدی ترسیم کرده بود. فیلمی پرزرق‌وبرق با ترکیب بازیگران ایرانی و ترک، داستانی تاریخی–عاشقانه و تبلیغات وسیع، که توانست به‌سرعت گیشه را تسخیر کند. عبور «پیرپسر» از این اثر، آن هم بدون بهره‌گیری از هیچ‌یک از ابزارهای مرسوم جذب مخاطب، نشان می‌دهد که سینمای جدی و درگیرکننده همچنان ظرفیت بالایی برای موفقیت دارد، به‌شرط آنکه بتواند اعتماد مخاطب را جلب کند.

در نهایت، «پیرپسر» تنها یک فیلم موفق در گیشه نیست. این فیلم نماد تغییری تدریجی در ذائقه تماشاگران ایرانی است؛ تماشاگرانی که حالا بیش از هر زمان دیگری آماده‌اند تا به تماشای فیلم‌هایی بنشینند که آن‌ها را تکان می‌دهند، به فکر وامی‌دارند و از منطقه امن عادت‌هایشان بیرون می‌کشند.

«پیرپسر» از دل چهار سال سکوت، با خشونت، تلخی و صداقت، مسیر خود را به سینما باز کرد و رکوردی را شکست که پیش‌تر تنها با شوخی‌های سخیف و قلاب‌های رنگی به‌نظر ممکن می‌رسید. این فیلم، گیشه را بدون قلاب گرفت و تاج پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی تاریخ سینمای ایران را بر سر گذاشت.این، پیروزی یک روایت تلخ بود بر قهقهه‌های آسان‌فروش!

منبع: عصرایران