گوجه فرنگی دشتستان در راه بازار

با شروع فصل سرما و افت تولید گوجه ‌فرنگی در بیشتر مناطق کشور، کشاورزان دشتستانی مانند همیشه آستین‌ها را بالا زده و با تولید خارج‌ از فصل خود نقش کلیدی در حفظ تعادل بازار ایفا می‌کنند. دشتستان بزرگترین شهرستان استان بوشهر با بیش از 1000 هکتار سطح زیر کشت در پاییز و زمستان خلأ عرضه ملی گوجه فرنگی در کشور را پوشش داده و با تأمین مستمر محصول تازه، مانع از جهش‌های قیمتی و نوسانات بازار می‌شود.

تنوع اقلیمی دشتستان از ارتفاعات خنک گرفته تا دشت‌های گرمسیری، امکان کشت گوجه فرنگی در چهار مرحله متوالی را فراهم کرده و چرخه‌ای پایدار از تولید را ایجاد می‌کند. امسال پیش‌بینی شده کشاورزان منطقه با بهره‌گیری از دانش بومی و سامانه‌های نوین آبیاری بیش از 50 هزارتن محصول گوجه فرنگی تازه و باکیفیت را به صورت مستقیم از مزرعه روانه بازار کنند؛ محصولی که علاوه بر تأمین نیاز داخلی به بازارهای خارجی مانند عراق، روسیه، افغانستان، پاکستان و امارات نیز صادر می‌شود.

طبق گفته مدیر جهاد کشاورزی شهرستان دشتستان به «ایران»، این پیوستگی تولید، شهرستان دشتستان را به یکی از نقاط راهبردی در تنظیم عرضه و تقاضای گوجه ‌فرنگی خارج از فصل در5 کشور تبدیل کرده است. «علی رحیمی» مدیر جهاد کشاورزی شهرستان دشتستان به «ایران» می‌گوید: «استان بوشهر با مجموع حدود ۱۴ هزار هکتار سطح زیر کشت گوجه ‌فرنگی، یکی از قطب‌های تولید این محصول در کشور محسوب شده و در فصول سرد (پاییز و زمستان) بخش اعظمی از نیاز کشور را تأمین می‌کند. این سطح زیر کشت در ۱۰ شهرستان استان پراکنده است، اما شهرستان دشتستان جایگاه ویژه‌ای در میان آنها دارد.»

تأمین نیاز بازار داخلی و خارجی

طبق گفته مدیر جهاد کشاورزی شهرستان دشتستان، «اهمیت دشتستان در تولید گوجه‌ فرنگی صرفاً به وسعت اراضی زیر کشت محدود نمی‌شود؛ بلکه به‌طور خاص به بازه زمانی برداشت محصول مربوط است. دوره‌ای که در اغلب مناطق کشور به‌دلیل شرایط اقلیمی، تولید گوجه ‌فرنگی متوقف شده و دشتستان به‌عنوان یکی از معدود مناطق فعال، نقش کلیدی در تأمین بازار داخلی و تنظیم عرضه ایفا می‌کند.

بنابراین، زمانی که در مناطق شمالی و مرکزی کشور به‌دلیل سرما، گوجه‌فرنگی از بین می‌رود، برداشت در دشتستان آغاز می‌شود. اولین برداشت ما از حدود ۱۵ آبان شروع می‌شود و تا اواسط اسفند ادامه دارد. این بازه زمانی، خلأ تولید در سطح کشور است و دشتستان نقش مهمی در تنظیم بازار ایفا می‌کند.‌ این تولید منحصر به فرد است، چرا که در این بازه زمانی، هیچ استان دیگری در کشور کشت گوجه ‌فرنگی ندارد». وی می‌افزاید: «در دشتستان، حدود 1000 هکتار سطح زیر کشت گوجه‌فرنگی خارج از ‌فصل وجود دارد.

اولین تاریخ انتقال نشا به مزارع پیش رس، از اول مرداد تا پانزدهم مرداد انجام می‌شود. این نشاها از ۸ تا ۱۵ آبان به مرحله کشت می‌رسند. این مرحله اول کشت است که معادل هزار هکتار را شامل می‌شود. در این مقطع، دشتستان یکی از معدود نقاط کشور است که گوجه‌ فرنگی تولید می‌کند. برداشت در این مرحله حدود دو ماه، یعنی در آبان و آذر انجام می‌شود.»

طبق گفته این مقام مسئول، «مرحله دوم کشت، در ماه‌های شهریور، مهر و آبان انجام شده و برداشت آن در بهمن و اسفند صورت می‌گیرد. این مرحله نیز حدود 1000 هکتار را شامل می‌شود. مرحله سوم کشت نیز در دی‌ماه انجام می‌شود؛ زیر پلاستیک و در تونل‌های کوتاه که برداشت آن تا اواخر اسفند و فروردین ادامه دارد. این مرحله حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار را در بر می‌گیرد. به‌محض پایان برداشت، گل‌های پرورش‌یافته آماده کشت مرحله اول می‌شوند که در مردادماه آغاز می‌شود.»

کشت گوجه فرنگی متوقف نمی‌شود

مدیرجهاد کشاورزی شهرستان دشتستان می‌گوید: «کشت گوجه ‌فرنگی در دشتستان هیچ‌گاه متوقف نشده و به‌صورت پیوسته در چهار مرحله انجام می‌گیرد. این چرخه دائمی، با سطح زیر کشت قابل ‌توجه، دشتستان را به قطب تولید گوجه‌ فرنگی خارج‌ از فصل کشور تبدیل کرده است. این مراحل کشت در دو اقلیم متفاوت انجام می‌شود. مرحله اول در مناطق مرتفع و خنک‌تر مانند ارم و بوشکان با ارتفاع 800 تا حدود ۱۲۰۰ متر انجام می‌شود. مرحله دوم در مناطق کم‌ارتفاع‌تر مانند برازجان، حومه آن و بخش‌هایی از شبانکاره صورت می‌گیرد. پس از عید نیز برداشت از تونل‌های پلاستیکی آغاز می‌شود.»

«علی رحیمی» به ویژگی‌های شهرستان دشتستان اشاره کرده و می‌گوید: «این شهرستان بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات گیاهی و حتی دامی در استان بوشهر است. این ویژگی به‌واسطه شرایط اقلیمی خاص منطقه حاصل شده است. دشتستان دارای اقلیم گرمسیری است، اما در برخی مناطق مرتفع‌تر، آب‌وهوا خنک‌تر است. به‌طور متوسط، به ازای هر ۱۰۰ متر افزایش ارتفاع، دمای هوا حدود یک درجه کاهش می‌یابد».

طبق گفته این مقام مسئول، «هم‌اکنون، با آغاز برداشت محصول، کشاورزان گوجه‌فرنگی را در مزرعه به فروش می‌رسانند. قیمت‌ها بسته به رقم گوجه‌فرنگی و شرایط بازار متغیر است. برخی از ارقام خاص، قیمت بالاتری دارند و معمولاً فروش به‌صورت مستقیم از مزرعه انجام می‌شود.»

رحیمی ادامه می‌دهد: «تولید گوجه ‌فرنگی در شهرستان دشتستان به‌صورت پیوسته در چهار مرحله انجام گرفته و هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود. مرحله اول از مردادماه آغاز می‌شود، مرحله دوم در شهریور تا اواخر آذرماه، مرحله سوم در دی‌ماه زیر پلاستیک و مرحله چهارم بلافاصله پس از برداشت، با آماده‌سازی نشاها برای کشت مجدد آغاز می‌شود. این چرخه باعث شده دشتستان به قطب تولید گوجه‌فرنگی خارج از ‌فصل کشور تبدیل شود.»

سود بیشتر در جیب واسطه‌ها

مدیرجهاد کشاورزی شهرستان دشتستان تصریح می‌کند: «سطح زیر کشت در مرحله اول حدود ۱۰۰۰ هکتار، در مرحله دوم بین ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ هکتار و در مرحله سوم حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار است. اقلیم دشتستان ترکیبی از مناطق گرمسیری و مرتفع است؛ مناطقی مانند ارم و بوشکان با ارتفاع 800 تا ۱۲۰۰ متر محل کشت اول هستند و مناطق دشتی مانند برازجان و شبانکاره محل کشت دوم و سوم. این تنوع اقلیمی امکان تولید در بازه‌هایی را فراهم کرده که سایر نقاط کشور قادر به تولید نیستند.»

وی ادامه می‌دهد: «گوجه ‌فرنگی تولید شده در مزارع دشتستان، به‌صورت مستقیم توسط کشاورزان فروخته می‌شود. قیمت گوجه ‌فرنگی هم‌اکنون سر زمین حدود ۳۵ هزار تومان است و در بازار مصرف، بسته به منطقه، به ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان می‌رسد.» رحیمی تصریح می‌کند: «بیشترین سود به واسطه‌ها می‌رسد و جهاد کشاورزی هنوز ورود مؤثری برای ساماندهی این فرآیند نداشته است. خریدها به‌صورت توافقی، تضمینی یا قراردادی انجام می‌شود و تابع عرضه و تقاضاست. خریداران محلی و معامله‌گران محصول را خریداری و به سایر نقاط کشور یا خارج از کشور ارسال می‌کنند.»

صادرات به کشورهای همسایه

طبق گفته مهندس رحیمی، «اولویت با تأمین نیاز داخلی بوده و صادرات پس از آن صورت می‌گیرد. در حال حاضر، صادرات گوجه فرنگی به کشورهای عراق، روسیه، امارات، پاکستان و افغانستان انجام می‌شود. در داخل کشور نیز این محصول به استان‌هایی مانند تهران، شیراز، اصفهان و سایر شهرهای بزرگ ارسال می‌شود.».

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان دشتستان، کیفیت محصول گوجه فرنگی در دشتستان را بسیار مطلوب توصیف کرده و تصریح می‌کند: «به‌دلیل شرایط جوی و کمبود آب، میزان تولید نسبت به سال گذشته اندکی کاهش یافته است».

طبق گفته «علی رحیمی»، آبیاری در تمام مزارع دشتستان به‌صورت قطره‌ای انجام شده و آبیاری غرقابی وجود ندارد. پیش‌بینی می‌شود از هزار هکتار اول، حدود ۵۰ هزار تن گوجه‌ فرنگی برداشت شود. این برداشت تا اواخر آذرماه به پایان می‌رسد. وی ادامه می‌دهد: «در حوزه اشتغال، برای هر هکتار حدود دو نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌شود.

با احتساب کل سطح زیر کشت، حدود ۲۰۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم درگیر کشت و برداشت هستند. تعداد بهره‌برداران نیز حدود ۳۵۰ تا ۳۷۰ نفر برآورد می‌شود.»

فقدان صنایع تبدیلی

طبق گفته مدیرجهاد کشاورزی شهرستان دشتستان به «ایران»، «هم‌اکنون، هیچ واحد صنایع تبدیلی یا فرآوری مرتبط با گوجه‌فرنگی در شهرستان دشتستان وجود ندارد. دلیل اصلی این است که تولید خارج از ‌فصل و محدود است و محصول باید سریعاً به بازار تزریق شود. در حقیقت، عملکرد پایین و قیمت بالا باعث شده تولید رب گوجه فرنگی صرفه اقتصادی نداشته باشد.»

منبع: ایران