«بوشهربانو»؛ روایتی از زنان بوشهری عصر باستان

خلیج فارس: الهام بهروزی، نویسنده و روزنامه‌نگار بوشهری از انتشار نختسین جلد مجموعه تاریخ زنان بوشهر از دوران ماقبل تاریخ تا امروز با عنوان «بوشهر بانو» خبر داد.

نگارنده کتاب «بوشهر بانو» با اعلام این خبر به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر گفت: آفرینش این اثر بر مبنای یک کنجکاوی زنانه نگارنده و دغدغه‌های جدی سیدقاسم یاحسینی، مورخ باتجربه و پرکار جنوبی در باب زنان بوشهر در عهد باستان صورت گرفت. مورخی که بیش از ۳۰ از عمر خود را به مطالعه در باب زنان جنوب به ویژه زنان بوشهر و کند و کاو منابع متعدد و مختلف و مقالات تاریخی و… هزینه کرده است.

وی دغدغه‌های یاحسینی را در حوزه تاریخ زنان عاملی برای نگارش این مجموعه چند جلدی معرفی و تصریح کرد: چراکه او در جریان یافته‌های علمی و پژوهشی خود به این نتیجه رسیده که کتاب مستقل و مدونی که به‌صورت یک‌جا در باب زنان بوشهر در عهد باستان نوشته شده باشد، وجود ندارد و لازم است که این اثر به‌وجود بیاید.

بهروزی افزود: در این راستا، خود یاحسینی کتابی را با عنوان «چهل تکه زنان در بوشهر» پدید آورد؛ اما این کتاب، زبانی علمی دارد که بیشتر مناسب تاریخ‌دانان و پژوهشگران مطالعات تاریخی است. از این‌رو، وی با روبه‌رو شدن با کنجکاوی‌های ژورنالی من در باب زنان بوشهری دوران ماقبل تاریخ و پیشنهاد انجام یک گفت‌وگوی تفصیلی در این زمینه، بعد از چند روز تامل و تفکر، پذیرفت که این گفت‌وگو انجام شود که همین گفت‌وگو سرآغازی برای شکل‌گرفتن مجموعه‌ای بزرگ در باب تاریخ زنان بوشهر از آغاز تا کنون شد البته با نثری مناسب مخاطب عام و نسل جوان.

به گفته وی، به‌هر روی، جلد اول این مجموعه به نام «بوشهر بانو» با نثری روان و به‌دور از تکلف با سوالاتی ساده و پاسخ‌هایی جامع و مستند گردآوری و تنظیم شد. در این جلد، سیمای زن بوشهری در عهد باستان بر مبنای دوره تاریخی به ترتیب در عصر ایلامی‌ها، مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان مورد بازنگری و واکاوی قرار گرفت که متاسفانه به دلیل نبود منابع متقن و مستند به‌خصوص در دوره‌های مادها، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان ما با تاریکی و مجهولیات تاریخی بارزی در باب زنان بوشهر در این دوران مواجه شدیم و همین فقدان، مانعی جدی شد برای بیرون کشیدن بیشتر تاریخ زنان از سایه زمان.

این نویسنده و روزنامه‌نگار جنوبی یادآور شد: آثار کمی در خصوص زن ایرانی در دوران ماقبل تاریخ وجود دارد ولی در همین آثار موجود تقریباً سهم زنان بوشهری در این عصر «هیچ» است! که این ریشه در مذکرنویس بودن تاریخ دارد و اینجا بود که دغدغه‌های یاحسینی در باب ضرورت مونث کردن مطالعات زنان معنا گرفت.

به عقیده بهروزی، تاریخ زنان باستان نه تنها در ایران، بلکه در جهان تاریخ در سایه‌ای دارد که تنها بر اساس گمانه‌زنی‌ها و مطالعات باستان‌شناختی و واکاوی اشیای تاریخی بازمانده و مرتبط با زنان و مستنداتی اندک جمع‌آوری شده است.

وی تاکید کرد: با توجه به اینکه اثر مستقل و مشخص منتشرشده در باب زنان باستان بوشهر وجود نداشت، با استفاده از آموزه‌ها و یافته‌های سیدقاسم یاحسینی که سال‌هاست در چهار حوزه تخصصی «دفاع مقدس»، «بوشهر شناسی»، «مطالعات زنان» و «جریان روشنفکری در جنوب» به تولید اثر پرداخته است، چشم‌اندازی از زنان بوشهر در عصر باستان در بوشهرنامه ارائه شد که بنا به تاکید یاحسینی بخشی از این اطلاعات با یافتن اسناد جدید امکان رد یا تایید دارند. همه آنچه این مورخ در پاسخ به سوالات نویسنده در این کتاب داده، طبق آخرین یافته‌های علمی و باستان‌شناختی وی است که با مطالعه گزارش‌های باستان‌شناسان بر روی کتیبه‌ها و اشیای تاریخی و همچنین خوانش کتب و سفرنامه‌ها و مقالاتی جمع‌آوری شده که حتی هنوز برخی از آن‌ها به زبان فارسی برگردانده نشده است.

بهروزی در خصوص فصل‌بندی «بوشهر بانو» گفت: این کتاب دارای دو مقدمه (مقدمه اول از سیدقاسم یاحسینی و مقدمه دوم به قلم الهام بهروزی است) و هفت بخش است که شامل بخش اول: درباب «مؤنث کردن» منابع مطالعاتِ زنانِ بوشهر؛ بخش دوم: ایزدبانوی شهر لیان؛ بخش سوم: بود و باش زنان بوشهری در عصر مادها؛ بخش چهارم: روزگار زنان بوشهر در عصر هخامنشی‌ها؛ بخش پنجم: دورۀ تاریک سلوکیان و وضع زنان در بوشهر؛ بخش ششم: حال و روز زنان بوشهری در عهد ساسانی و بخش هفتم: زنان بوشهر در عصر سقوط ساسانیان می‌شود. همچنین این کتاب مصور و دارای ضمیمه است که دربردارنده مقالاتی از سیدقاسم یاحسینی با عنوان «فراز و فرود «مادرسالاری» در تاریخ!» و گالیا حق‌پرست با عنوان «ردپای زنان در موزه منطقه ای خلیج فارس» است.

این نویسنده یادآور شد: گالیا حق‌پرست، اسماعیل حسام‌مقدم و مهدیه امیری‌دشتی که در حوزه تاریخ، جامعه‌شناسی و زنان صاحب‌نظر هستند در تدوین کتاب با من همکاری خوبی داشتند اما نقش سیدقاسم یاحسینی در شکل‌گیری چنین اثری غیرقابل انکار است؛ چراکه اگر این مورخ نبود این اثر هرگز متولد نمی‌شد.

بهروزی در خصوص هدف نگارش چنین اثری بیان کرد: با توجه به اینکه جامعه امروزی با سرعت شتابنده‌ای به سمت بیداری و آگاهی در حرکت است و با زنان کنشمند و مطالبه‌گری در این جامعه رویارو هستیم، «هویت» مسئله کلیدی است که بایستی در این سیر تحولی بدان ویژه توجه شود؛ چراکه زن ایرانی، در همه عصرها دارای فرهنگ و جایگاه ممتازی بوده است که برای جلوگیری از تحریف این جایگاه و قرار گرفتن هویت زن ایرانی زیر سلطه هویت‌های ساختگی در دوره حاضر نیاز به واکاوی تاریخ زنان ایرانی و مطالعات جامعه‌شناخستی است؛ چون بخشی از این هویت در دوران ماقبل تاریخ مدفون و به دلیل نبود آثار مکتوب و محتواهای منسجم ناشناخته و ناگفته مانده که نیاز به استخراج و بازنمایی دارد و ما این مهم را در کتاب بوشهر نامه به اندازه وسع علمی و فکری که داشتیم، مورد واکاوی و شناسایی قرار دادیم.

نگارنده بوشهرنامه افزود: این کتاب که در ۱۲۸ صفحه به همت انتشارات «هامون نو» اردبیهشت ۱۴۰۴ راهی بازار کتاب شده، در آیینی با حضور مورخان و اساتید تاریخ بوشهر به مناسبت روز ملی خلیج فارس در بوشهر رونمایی خواهد شد.

سیدقاسم یاحسینی در بخشی از مقدمه «بوشهر بانو» نوشته است: «می‌دانم آنچه گفته‌ام، بسیار اندک و ناچیز است، اما چه کنم هم طاعت و طاقت من چنین خُرد و اندک است و هم چشم امید به آیندگان دارم تا بیایند و هم خطاهای ناخواستۀ تاریخی یا تحلیلی مرا تصحیح کنند و هم مطالب احتمالی را که پیدا خواهد شد، اضافه کرده و در نهایت تاریخی شفاف و کامل‌تر از آنچه من در این سال‌ها ارائه داده‌ام، تحویل جامعه تاریخ‌دان و تاریخ‌خوان بدهند.

کوشش شده با زبانی ساده و حتی در مواردی محاوره‌ای و با استفاده از واژگان روزمره، مطالب تاریخی را به آسان‌ترین شکل ممکن در این گفت‌وگوها روایت کنیم. معیار و مخاطبم در پاسخ‌ها، دانش‌آموزان سال بالای دبیرستانی و دپیلمه بوده است. البته در عین سادگی، تمام تلاشمان این بوده که از محتوای علمی و تاریخی بحث نکاهیم و به اصطلاح کاری آبکی و سَبُک، تحویل خلق‌الله ندهیم.»

به گزارش ایبنا؛ کتاب «بوشهر بانو» نخستین کتاب منتشر شده الهام بهروزی، نویسنده و روزنامه‌نگار بوشهری که اردیبهشت ۱۴۰۴ به همت انتشارات هامون نو با محوریت تاریخ زنان بوشهر از دوران ماقبل تاریخ تا عصر حاضر راهی بازار کتاب شده است. این روزنامه‌نگار افزون بر این اثر، تدوین یک اثر مطبوعاتی را نیز در دست دارد که د ماه‌های آتی راهی بازار نشر خواهد شد.