جمع‌آوری و حفظ ادله در شرایط جنگی

در شرایط حاضر جنگی و تجاوز، همه مستنداتی که می‌تواند در هنگام جنگ و پس از آن مورد استفاده و استناد قرار گیرد و هر آنچه در درگیری و حمله اتفاق می‌افتاد با در نظر گرفتن شرایط اثبات دعوی در دعاوی حقوقی بین المللی و مطالبه از مجاری قانونی مورد نیاز است خصوصاً با حضور نمایندگان مجامع بین المللی ثبت و ضبط شود تا بتوان به عنوان ادله اثبات دعوی مورد استفاده قرار داد اعم از اظهارنظرهای مقامات ذیصلاح طرف متخاصم تا آسیب‌های وارده، میزان خسارات انسانی و مالی، منشأ بروز این خسارت و حوادث، همگی به نحوی جمع آوردی شود تا توان حقوقی اثبات دعوی را ممکن سازد.

بدین روی لازم است از همه عوامل فنی و حقوقی ذی مدخل داخلی و بین المللی برای این مهم استفاده کرد. ضبط و تثبیت ادله در حمله نظامی و جنگ، فرآیندی اساسی و مهم به منظور مستندسازی و حفظ دلایل و شواهد مربوط به جنایات جنگی، نقض‌های حقوق بشر و دیگر تخلفات صورت گرفته است.

این پروسه شامل جمع‌آوری، مستندسازی و نگهداری شواهد عینی و فیزیکی، دیجیتالی و شهادت شهود است.

برخی از جنبه‌های مهم این فرآیند به قرار زیر است که لازم می‌آید در شرایط جنگی حاضر مورد عمل قرار گیرد:

اول جمع‌آوری ادله:

دلایل فیزیکی: شامل اجساد، سلاح‌ها، مهمات، ساختمان‌ها، اسناد و سایر اشیای مرتبط با جنایات و جرایم صورت گرفته.

دلایل دیجیتالی: شامل عکس‌ها، فیلم‌ها، صداها، داده‌های رایانه‌ای و دیگر اطلاعات ذخیره شده در دستگاه‌های دیجیتالی.

شهادت شهود: ثبت و ضبط اظهارات شاهدان عینی، قربانیان و اشخاص مطلع جهت جمع‌آوری اطلاعات و ثبت شهادت آنها.

دوم مستندسازی ادله:

عکس‌برداری و فیلمبرداری: ثبت کامل و دقیق موقعیت و جزئیات دلایل فیزیکی با استفاده از همه امکانات سمعی و بصری.

نقشه‌برداری: تهیه نقشه دقیق از تمامی صحنه‌های جرایم و موقعیت دقیق مراکز مورد حمله.

شرح مکتوب: تهیه و تنظیم گزارش‌های جامع و دقیق از ادله و نحوه گردآوری آنها.

حفظ و نگهداری مطمئن تمامی شواهد: مستندسازی هرگونه جابجایی، تغییر، تعمیر، بازسازی، مرمت یا تغییر در ادله از زمان وقوع حوادث تا زمان ارائه به مراجع ذیصلاح قانونی و قضائی.

سوم نگهداری ادله:

ادله قابل نگهداری باید در محل‌هایی امن و مناسب تثبیت و نگهداری شوند تا از آسیب، تغییر و تخریب آنها جلوگیری شود.

اطلاعات مربوط به هر حادثه با مدارک مربوط به همان اتفاق می‌بایست به طور کامل و جامع ثبت و نگهداری شود تا امکان راستی آزمایی، ردیابی و دسترسی به آن در آینده فراهم گردد.

همچنین لازم است ادله به گونه‌ای حفظ و نگهداری شود که هرگونه دستکاری یا تغییر در آنها قابل ردیابی و شناسایی باشد.

چهارم ارزش و اهمیت ثبت و ضبط و نگهداری ادله:

به منظور اثبات جنایات جنگی و نقض‌های حقوق بشر در حملات اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکای جنایتکار می‌بایست مستندات و شواهد جمع‌آوری شده به عنوان ابزاری برای اثبات ارتکاب جنایات جنگی و نقض‌های حقوق بشر و آسیب‌ها و صدمات وارده در مراجع قانونی و قضائی بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرند.

تثبیت حقوق قربانیان و آسیب دیدگان با جمع‌آوری و نگهداری ادله به قربانیان کمک می‌کند تا حداقل حقوق تضییع شده در پیگیری‌ها رعایت شود و تا حد امکان خسارات آنها جبران گردد.

همچنین این امور می‌تواند تا حد قابل امکانی از تکرار حداقلی جنایات جلوگیری نموده یا عاملی برای پاسخگو کردن عاملان جنایات و نقض‌های حقوق بشر باشد.

پنجم موانع و چالش‌ها:

دسترسی به مناطق جنگی، ممنوعه و حفاظت شده؛ جمع‌آوری ادله در مناطق جنگی چه بسا با چالش‌هایی مانند دسترسی محدود، موانع امنیتی و خطرات فیزیکی مواجه باشد که تا حد امکان می‌بایست با رعایت ملاحظات امنیتی به این مهم عمل شود.

حفظ امنیت شاهدان می‌یابد که با در نظر گرفتن ملاحظات آنها و جلوگیری از آسیب احتمالی به آنان به انجام برسد در صورتی که حفظ و نگهداری برخی از ادله پیچیده و دشوار باشد و نیاز به تخصص و تجهیزات خاص جهت جمع‌آوری و تحلیل داشته باشند می‌بایست با امکانات و لوازم مربوطه تهیه شوند.

در همین راستا لازم است ضمن دعوت از مجامع ذیصلاح بین المللی و مستند سازی های داخلی همه اقدامات لازم صورت گرفته تا با استفاده از ظرفیت دو حوزه داخلی و بین المللی مطالبات قانونی به عمل آید.

*کارشناس حقوق بین الملل و رئیس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز