زیدآبادی

خلیج فارس: فعال سیاسی اصلاح طلب نوشت: در مورد آنچه درباره مسئله مالی شیخ کاظم صدیقی گفته شده است، تا هنگامی که تمام ابعاد ماجرا روشن نشود، نظری ندارم.

به گزارش خلیج فارس؛ در پی انتشار تخلف در حوزه علمیه اُزگل، احمد زیدآبادی فعال سیاسی اصلاح طلب در کانال تلگرامی خود در مطلبی با عنوان «درباره شیخ کاظم صدیقی» نوشت:

برای داوری در مورد پرونده‌های مالی افراد و انتساب فساد به آن‌ها من همیشه بی‌نهایت محتاط بوده‌ام، چرا که کمترین بی‌دقتی و یا بی‌اطلاع از همهٔ ابعاد قضیه در این موارد می‌تواند آبروی فردی را به باد دهد و آبروی آدمیزاد هم کم از جان او نیست، حالا طرف هر که می‌خواهد باشد توفیری نمی‌کند حتی اگر دشمن خونی ما باشد.

از همین جهت در مورد آنچه درباره مسئله مالی شیخ کاظم صدیقی گفته شده است، تا هنگامی که تمام ابعاد ماجرا روشن نشود، نظری ندارم.

اما دو نکته در مورد آقای صدیقی که جنبه علنی و آشکار دارد، یکی عجیب و دیگری تکاندهنده است.

نکته عجیب اینکه وی لابد در منابع دینی از قول بزرگان خوانده است که مؤمن اندوهش در دلش پنهان است، اما چرا اندوه او همیشه در چهره‌اش نمایان است؟

نکته تکان‌دهنده هم اینکه او رابطه افراد مورد علاقه خود را چنان راحت و بی‌ملاحظه مطرح می‌کند که کار از دو حال، فراتر نمی‌رود.

حالت اول اینکه به درست بودن ادعایی که مطرح می‌کند، اصلاً اهمیت نمی‌دهد.

حالت دوم هم اینکه، موضوع را چنان ساده و پیش‌پاافتاده می‌بیند که گویی راست و دروغش برایش علی‌السویه است و بدین ترتیب عملاً هر نوع ادعایی در این باره را از اثر و اعتبار می‌اندازد.

منبع: فرارو

خلیج فارس: سرمایه اجتماعی، افول و صعود آن از جمله پراهمیت‌ترین موضوعاتی است که هم حکومت‎ها و هم فعالان سیاسی و اجتماعی بر حفظ آن و جایگاهش تاکید دارند، برنامه «خط» با همکاری «اندیشکده شرح» و «خانه اندیشه‌ورزان»، مناظره‌ای با موضوع «سرمایه اجتماعی» و با عنوان «اعتماد اجتماعی آشکار، ولی پنهان» با حضور احمد زیدآبادی، فعال سیاسی و سعید آجرلو مدیرمسئول روزنامه صبح نو انجام داده است.

به گزارش خلیج فارس؛ در بخش اول آن که در ادامه می‎آید به وضعیت جامعه پیش و پس از انقلاب و سرمایه اجتماعی حکومت و گسستی که بین نسل Z و جامعه ایجاد شده، پرداخته‌اند.

‌برای شروع بحث، قرار بر این است که «تصویر، توصیف و تبیین و تجویز در عرصه سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی» را مورد ارزیابی قرار دهیم، با این تیتر در ابتدا تصویری اجمالی از مبحث را ارائه دهید.

احمد زیدآبادی: همانطور که ارسطو گفته‎است: «آدمیزاد موجودِ مدنی‌الطبعی است»، یعنی مجبور است جمعی زندگی کند و برای اینکه جمعی زندگی کند یک الزاماتی وجود دارد. آدمیزاد برای اینکه بتواند روابط جمعی‌اش را درست تنظیم کند و بقا پیدا کند، در درجه اول به اعتماد به همدیگر نیاز دارند و بدون این اعتماد شما همیشه از دیگران در هراس هستید و همواره فکر می‌کنید که می‌خواهند یا کلاه سر شما بگذارند یا جیب‌تان را خالی کنند یا به شما تعرض کنند… بنابراین اعتماد به معنای یک چسب اجتماعی، به‌عنوان چیزی که جمعیت را نسبت به رفتار دیگری تا حدی مطمئن می‌کند، اساساً ضرورت ادامه بقای اجتماعی است. هر چیزی که به این اعتماد و به همکاری و به انسجام و به همبستگی جامعه کمک کند، می‌شود یک بخشی از سرمایه اجتماعی که شبیه سرمایه مالیست و باعث دوام و بقا و انسجام و همکاری اجتماعی می‌شود.

عنصر اصلی در سرمایه اجتماعی، اعتماد متقابل بین انسان‌هاست که می‌تواند اعتماد بین دو فرد، بین اجزای یک سازمان یا ارگان، بین کل سازمان اجتماعی و بین دولت و جامعه به‌صورت متقابل باشد. این خلاصه‌واری است از اینکه اساساً بدون اعتماد اجتماعی، شیرازه جامعه از هم می‌پاشد و در جوامعی که سطح اعتماد بالاست، بین افراد جامعه و ارگان‌های مختلف و بین دولت و جامعه، این جوامع از استحکام بالایی برای بقا برخوردار است و به میزانی که این اعتماد ضعیف می‌شود، در معرض خطر فروپاشی و خطر انهدام قرار می‌گیرد.

‌مقام معظم رهبری یک تعریفی دارند با عنوان «ساخت درونی جامعه» (یا کشور)، این تعریف ساخت درونی با مفهوم سرمایه اجتماعی نسبتی دارد یا نه تعریف دیگری دارد، تعریف شما از سرمایه‌ی اجتماعی را بشنویم و با این عنوان مقایسه‌اش کنیم.

سعید آجرلو: به نظرم تعریف آقای دکتر، تعریف درستی است فقط من چند تا نکته به آن اضافه می‌کنم. ببینید مفهوم سرمایه اجتماعی به شکل مدرن آن، که توسط پاتنام و یک مقداری هم فوکویاما جلو رفته و ادبیاتش تولید شده، درواقع تا حدودی مابه‌ازای سرمایه اقتصادی که مارکس می‌گوید و اساساً مارکسیست‌ها درباره‌اش صحبت می‌کنند و تبدیل کردن و توسعه دادن سرمایه از حوزه‌ی اقتصاد به حوزه انسانی و اجتماعی است.

‌یعنی مفهوم سرمایه را از اقتصاد وام گرفته‌اند و…

آجرلو: دقیقاً یعنی در آن‌جا فقط بُعد مادی سرمایه را ندیدند و آن چیزی که مربوط به حوزه عینی و به قول مارکس حوزه کار و این‌ها می‌شد و زیرساخت سرمایه کار بود دیگر، که او می‌گفت کارگر‌ها به وسیله کارشان سرمایه درست می‌کنند و سرمایه‌دار استفاده می‌کند. مفهومِ سرمایه حداقل یک همچین بستری دارد و جلوتر آمده و کاری که جامعه‌شناسان کردند، مفاهیمی مثل همبستگی و نگرانی از همبستگی در جهان مدرن اصطلاحاً همبستگی ارگانیک که وقتی جامعه از سنت به سمت مدرنیته می‌رود، چه بر سر همبستگی‌ها می‌آید و آن‌جا از مفهوم ازهم‌گسیختگی صحبت می‌کنند و حتی از مفهوم از خودبیگانگی، پس بستر و دلیل مطرح شدن موضوعِ سرمایه اجتماعی این است.

سرمایه اجتماعی در تعریف سیاسی و یا حتی دانشگاهی، به نظر من نیاز به یک مقدار دقیق‌تر شدن دارد. در تعریف پاتنام، سرمایه اجتماعی خیلی جنبه‌های حکومتی و دولتی ندارد و روابط بین انسان‌هاست و یک نوع بازتولید همان مفاهیم همبستگی سنتی است. از این بابت، رابطه بین افراد جامعه، آن چیزی است که مراد می‌کنند از سرمایه اجتماعی. به‌عنوان مثال، در یک دورانی آدم‌ها به یکدیگر بیشتر اعتماد می‌کردند که پشتِ چک همدیگر را امضا کنند، ضامن یکدیگر شوند، اما در دوران جدیدتر، شاید یک مقداری با اعتماد کمتری به هم این کار را انجام دهند.

شاید حسن‌ظن به هم نداشته‌باشند و این یکی از مقیاس‌هایی است که برای سرمایه اجتماعی به کار می‌برند؛ تعاملات اجتماعی، گروه‌های مدنی، یک حوزه که روابط دولت و ملت می‌شود را شاید بشود با همین کلمه اعتماد، مفهومِ اعتماد درباره‌ی آن بحث کرد که اصلاً روابط بین دولت و ملت چگونه است.

پس ما یک موضوع روابط ملت با ملت داریم یا روابط اجتماعی داریم و یک موضوع هم روابط این ملت با دولت؛ که فکر می‌کنم دو تا بحث مجزاست و به همدیگر هم وابسته است، یعنی هردو به هم ربط دارد، ولی آن چیزی که بخواهم خلاصه کنم، معیار و مبنای همبستگی اجتماعی است. به نظر من روح و وجدان جمعی است و آن چیزی است که نشانگر وجود یا ضعیف شدن ید قدرتمندتر شدن سرمایه اجتماعی در یک جامعه است.

‌آن مفهومی که عرض کردم…

آجرلو: ببینید من فکر می‌کنم تعاریفی که من گفتم، تعاریفی است که عمدتاً پیش‌زمینه غربی دارد و جزو علوم انسانی و اجتماعی غربی است. ما یک مفهوم جامعه اسلامی داریم که مبنا و اصل و خالص و نابِ آن برمی‌گردد به جامعه‌ی مدینة‌النبیِ پیامبر اسلام (ص). کار بزرگی که پیامبر کردند، شکل ساختار‌های موجود را یعنی ساختار‌های قبل از بعثت را که مبتنی بر نابرابری‌های قومی، جنسیتی و امثالهم بود، این‌ها را به هم زدند، یعنی مبنای تعریف دوباره از انسان را تقوا و رابطه با خدا قرار دادند و این یک ساختار اجتماعی هم درست کرده که تداوم آن بعد از پیامبر، جز یک دوره کوتاه پنج‌ساله، محقق نشد [..]به‌نظرم در تاریخ ایران همیشه به نوعی شکاف دولت و ملت داشتیم، حداقل برای ۱۳۰ تا ۱۴۰ سال گذشته می‌شود مصداق زیادی آورد. در آن اوایل دهه ۶۰ یا اوایل جنگ و پس از انقلاب، شما نوع روابط افراد جامعه با همدیگر، روابط‌شان با دولت، اعتماد و… را می‌بینید که خیلی متفاوت بود.

پس من فکر می‌کنم که یک تعریف دینی و اسلامی هم داریم که جا‌های زیادی می‌تواند با این حرف‌های دانشگاهی و آکادمیک و غربی تناسبی داشته‌باشد، منتهی یک نقاط افتراق بزرگی دارد که جلوتر با هم صحبت می‌کنیم.

‌با همین تعریفی که از سرمایه اجتماعی فرمودید، وضعیت سرمایه اجتماعی را در ایران چگونه تحلیل می‌کنید و روند آن را خصوصاً در ۴۰ سال بعد از انقلاب یا اگر مایل بودید قبل‌تر از آن، این را چطور می‌بینید و توصیف‌تان چگونه است؟ رو به افزایشیم؟ رو به کاهشیم؟ و بالاخره اوضاع را چطور می‌بینید.

زیدآبادی: برای این، من یک ماجرا را تعریف کنم. هفته گذشته، ماشین ما در یک سرازیری بود و در یک لحظه غفلت، با اینکه ترمز دستی کشیده شده‌بود و در دنده بود، راه افتاده و به ماشین پارک شده برخورد کرد. یک شماره تلفن نوشتیم که یک همچین اتفاقی افتاده و رفتیم.

تا دو روز کسی زنگ نزد و بعد یک خانمی که اتفاقاً از هم‌شهری‌ها هم بودند، تماس گرفتند که من زنگ نزدم که از شما غرامتی دریافت کنم، زنگ زدم که بگویم چطور در همچین وضعیت اجتماعی یک نفر پیدا می‌شود که شماره‌اش را بگذارد و تقریباً هیچ‌کس چنین کاری نمی‌کند، خود تعجب این خانم علامت این است که تقریباً سرمایه اجتماعی با نام اعتماد متقابل در وضعیت بحرانی قرار دارد. شما به ندرت می‌بینید آدم‌ها نسبت به هم اعتماد داشته‌باشند، همه همدیگر را در قالب یک آدمی که می‌خواهد یک کلاهبرداری‌ای کند یا ریگی در کفش دارد و… می‌بینند.

درحالی‌که این جامعه قبلاً اینگونه نبود. در دوران شاه یا قبل‌ترش، گاهی یک نفر یک لاخ سبیلش را گرو می‌گذاشت و این به‌عنوان سند پذیرفته شده‌بود و اعتماد می‌کردند یا اتفاقاً آدم‌های مذهبی در آن دوره کسانی بودند که همه یک اعتمادی بهشان داشتند، چون فکر می‌کردند که مرز‌ها را رعایت می‌کنند تازه آن موقع دولت سکولار بود و گرایشاتی داشت و با ظواهر شرعی همخوانی نداشت، ولی در بطن جامعه، اخلاقیات و اصول مذهبی باعثِ چسب اجتماعی ما بود.

بعد از انقلاب که دولت برای خودش یک مسئولیت دینی تعریف کرد و این را با قدرت و سیاست مخلوط کرد، این اثر معکوس شد؛ یعنی در سطح جامعه می‌بینیم که آن چسب‌هایی که اتفاقاً یک موقعی خیلی جدی بودند و اکثریت قاطعی از جامعه به این‌ها اعتماد داشتند و از مفهوم خدا، مردانگی، [امام]علی (ع)، [امام]حسین (ع) … کسانی که حامل و ضامن این اصول بودند، مورد احترام بودند و این، به سمتِ گسست رفته و الان شما با یک وضعیتی روبه‌رو هستید که کمابیش دارد شبیه آن چیزی که دورکیم می‌گوید، دوره آنومیک می‌شویم یعنی چسب‌های اجتماعی مبتنی بر سنت‌ها و اخلاقیات مذهبی از هم باز شده، ولی چیز جدید یا یک مفهوم مدرنی هم جایگزین نشده است. در این دوره است که شما با تلاطم اجتماعی، به میزان زیادی از فروپاشی خانواده و روابط خارج از خانواده، خیانت یا طلاق و خودکشی و این‌ها خیلی مواجه می‌شوید.

فکر کنم آثارش دارد پیدا می‌شود. ببینید ما پیمایش‌های علمی‌دوره‌ای مشخص نداریم که به آن‌ها تکیه کنیم و بگوییم چنین و چنان است، ولی به‌عنوان افرادی که در جامعه زندگی می‌کنیم و روابطی داریم… این تجربه زیستی را می‌توان دو جور دید یکی آدم عادی است که تجربه دارد و یکی هم آدمیست که سعی می‌کند دید اجتماعی پیدا کند یعنی روابط اجتماعی را در غیاب آن پیمایش‌های علمی یک نوع استمزاج کند و این آدم اگر بی‌طرف باشد و تعصب نداشته‌باشد و نخواهد یک چیزی را به زور تحمیل کند بر واقعیتی که خارج از ذهن‌تان وجود دارد، و همینطور روابط جمعی متکثری داشته‌باشد یعنی فقط با یک گروه و قشر در ارتباط نباشد؛ این همان استمزاجی که می‌کند به نظر من می‌تواند در حد زیادی متقن باشد. حالا من به نوبه خودم سعی می‌کنم اینگونه نگاه کنم، یعنی وقتی به شهرستان‌ها می‌روم دائم از این موضع نگاه می‌کنم [..].

‌آیا شما هم این نزولی را که آقای زیدآبادی توضیح دادند، می‌پذیرید و تایید می‌کنید یا با شواهدی که در نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها هست مطابق می‌بینید یا اینکه نظر دیگری دارید؟

آجرلو: خدمت شما عرض کنم که روند اصول سرمایه اجتماعی چه به مفهوم غلبه فرد بر جمع یعنی آن بخش ملت با ملت، و چه به مفهوم دولت با دولت، در سطح جهانی رو به افول است.

‌یعنی تایید می‌کنید و می‌گویید که در سطح جهانی است

آجرلو: بله، ببینید در پیمایشی که جدیداً انجام شده‌بود فکر می‌کنم در ۲۸ کشور دنیا، از بین کسب و کارها، سازمان‌های دولتی، سازمان‌های غیردولتی و احزاب، بیشترین اعتبار و مرجعیت را کسب و کار‌ها داشتند، یعنی با یک فاصله خیلی زیادی کسب‌وکار‌ها معتمد مردم بودند. جدا از آن جنبه خدماتی و اقتصادی‌شان، از نظر فرهنگی و معنوی هم مورد اعتماد مردم بودند. این یک واقعیت است که اساساً اعتماد مردم به دولت‌ها در سطح جهانی یک افولی را داشته؛ شاهدِ آن هم کتاب گسست کاستلرز است که آن‌جا به‌عنوان بحران لیبرال دموکراسی از عدم اعتماد مردم به حکومت غربی صحبت می‌کند.

هم پدیده ترامپ را توضیح می‌دهد هم نقش کرونا و می‌گوید که ما یک مسئله جدی داریم. یک موضوع هم موضوع تفکرات اومانیستی و فردگرایانه است. یعنی چیزی که وبر تحت عنوان فهم عقلانی مطرح می‌کرد و فرانکفورتی‌ها این را توسعه دادند و به‌عنوان مهم‌ترین مشکل و چالش در نظام سرمایه‌داری در آن بحث کردند، عقل منفعت‌محور است.

یعنی اگر بخواهم مثال بزنم عقلی است که آن کاری که آقای زیدآبادی عنوان کرد و شماره می‌گذاشت را انجام می‌دهد و می‌رود و طبیعتاً اخلاق را کنار می‌گذارد، چون به نفعش نیست [..]. اگر بخواهم یک مقدار تاریخی به موضوع نگاه کنم و اگر بخواهیم درمورد سرمایه اجتماعی صحبت کنیم به صورت خاص باید روی دهه ۹۰ متمرکز شویم، چون نقاط عطف سرمایه اجتماعی ما در دهه۹۰ بوده و صدماتی که به جامعه زده، صدماتی که نهاد دولت خورده، موضوع جهان بیرونی و جهان خارج و غرب به‌ویژه موضوع ترامپ، کرونا و موضوعاتی از این دست.

پس من اعتقاد دارم ایران را نباید جدا از جهان تحلیل کرد و دولت ایران را نباید جدا از سایر دولت‌ها تحلیل کرد. فرد ایرانی را هم نباید جدا از سایر افراد جهان تحلیل کرد، چون جامعه شبکه‌ای وجود دارد و این جامعه شبکه‌ای دارد افراد شبیه به هم تولید می‌کند و دارد سبک زندگی جدید و مدرن که در آن نوعی بی‌هدفی و بی‌محتوایی وجود دارد را رواج می‌دهد و ما با بحرانِ محتوا و معنا مواجهیم.

من می‌خواهم بگویم که اتفاق‌هایی که از ۶۰ سال قبل تاکنون افتاده، باید ذیل همین‌ها ببینیم. اعتقاد هم دارم جامعه زمان پهلوی بحران داشت که انقلاب اتفاق افتاد؛ یعنی بحران روابطِ سیاست -جامعه وجود داشت، بحران در سطح جامعه‌شناسیِ سیاسی وجود داشت، بحران اقتصاد سیاسی، روانشناسیِ سیاسی و… این‌ها بود که از دلش انقلاب اتفاق افتاد [..].

یک جمله هم بگویم که بحث جلو برود، من فکر می‌کنم در توصیف شرایط موجود و اینکه چرا شرایط موجود به وجود آمده ما باید از ناکارآمدی نهاد دولت، چالش در سیاست داخلی، روشنفکران غیرملی، شبکه‌های اجتماعی و جهان بیرونی به‌صورت کلی و تعبیری که از آن می‌شود، دشمنان ایران؛ نام ببریم. این پنج‌تا عامل به‌عنوان عواملی که بر سرمایه اجتماعی کشور تاثیر گذاشته، در کنار آن مقدمه که افول سرمایه اجتماعی یا تغییر اعداد سرمایه اجتماعی یک موضوع جهانی است، صرفاً ملی نیست.

‌آقای زیدآبادی توصیف آقای آجرلو را شنیدیم. شما همراه هستید یا تکمیل و نقدی بر فرمایش ایشان دارید؟

زیدآبادی:روند‌های جهانی همینطور که گفتند بالاخره این کاهش اعتماد به‌ویژه نسبت به دولت‌ها خواه‌ناخواه وجود دارد، اما واقعیت این است که در ایران این مسئله، صورتِ مضاعفی پیدا کرده و خیلی غلیظ است و نمی‌توانیم به‌عنوان یک روند جهانی آن را تعریف کنیم به دلیل اینکه اگر جوامع دیگر با مردم‌شان صحبت کنند ممکن است جوان‌هایشان رضایت جدی نداشته‌باشند، اما سطح احساس نارضایتی در ایران فوق‌العاده بالاست، یعنی الان از همین‌جا که بیرون برویم، با هرکسی صحبت کنیم، همه احساس نارضایتی خیلی شدید از شرایط می‌کنند و هیچ‌وقت این داستان به این گستردگی در ایران وجود نداشت.

برخی از آن، مشکلات اقتصادیست، ناکارآمدیست، ولی به‌هرحال این خیلی غلیظ شده است. بله در جواب اینکه چرا انقلاب شد، حتماً بحرانی بوده که انقلاب شد، چون انقلاب که بدون بحران اتفاق نمی‌افتد، اما شاید بحران اصلی جنبه فرهنگی داشت به این معنا که آن جامعه سنتی یا خوگرفته به اخلاقیاتِ مذهبی، به نظر من توان یا علاقه تطبیق خودش را با آن سرعت از مدرنیزاسیون یا شبه‌مدرنیزاسیونِ حاکم نداشت و از این جهت یک عکس‌العملی نشان داد.

اساساً اگر به عمقِ خود انقلاب توجه کنیم، یک علاقه‌ای برای احیای سنت‌های دیرینِ شیرین اخلاقیِ ریشه‌دار در تاریخ بود که فکر می‌کردند دارد از دست می‌رود. ولی به‌طور دیالکتیکی داستان برعکس شد یعنی دولتی که قرار بود نهاد‌های سنتی را تقویت کند و یک جامعه‌ای که مانند جامعة النبی است را احیا کند و گسترش دهد در عوض، نقش آن این شد که تقریباً اصالت همه سنت‌ها را از بین برد و ویران‌شان کرد و در حقیقت راه را برای شبه‌مدرنیزمِ افسارگسیخته باز کرد. شما الان با این جوان‌ها که روبه‌رو شوید چه توصیفی ازشان دارید از نسل ۸۰ و ۹۰ و این‌ها؟ اساساً حتی از آن‌ها احساس گسست می‌کنید. اصلاً درک دیگری از آن سنت‌ها ندارند که بخواهند در آن چارچوب فکر کنند یا دغدغه احیای آن‌ها را داشته‌باشند.

‌یعنی اگر این‌ها هم نبود…

زیدآبادی: اتفاق می‌افتاد. می‌خواهم بگویم نمی‌شود روی آن دو مورد به‌طور خاص دست گذاشت. ببینید مفهوم حکمرانی در دوره‌ی جدید، در بین کسانی که حاکم بودند، به نظر من مفقود بوده، بحران اعتماد رخ می‎دهد، برای اینکه بیاید برای این‌ها فکری بیاندیشد و در جهت همبستگی و انسجام اجتماعی عمل کند، خودش شمشیر را برداشته و جامعه را شقه‌شقه می‌کند و در مقابل هم قرار می‌دهد و یکی را مقبول جلوه می‌دهد و در برابر دیگری موضع می‌گیرد و اینگونه خودش باعث شکاف اجتماعی و ایجاد یک نظامی از تبعیض شده که منجر شده مردمی که احساس تبعیض می‌کنند و یا احساس برخورداری از سرمایه‌های ملی نمی‌کنند، بی‌اعتماد شوند و این سطح بی‌اعتمادی مدام تشدید شده به‌طوری که اگر الان دولت‌مردی هم تصادفاً حرف درست یا دقیقی بزند باز باور نمی‌کنند و می‌گویند معکوس است [..]ببینید بی‌اعتمادی بین مردم که شکل گرفته است، اعتماد به نهاد‌ها اصولًا ضعیف شده، نسبت به دولت هم که به نظر من بحرانی شده، یعنی دارد نوعی درماندگی ایجاد می‌کند. شما هیچ سیاست خوبی را نمی‌توانید پیش ببرید مگر اینکه افکار عمومی را بتوانید اقناع کنید و آن‌ها را نسبت به یک سیاست متقاعد کنید که درست است، اگر این نباشد، هر کار خوبی هم بکنید فایده ندارد [..]یک وقتی ما می‌رویم به دانشگاه‌ها و صحبت که می‌کنیم، حتی به ما هم که سعی می‌کنیم یک راهی باز کنیم که هنوز شاید بتوان کار‌هایی کرد، واکنش‌ها کاملاً منفی است. یعنی امید به بهبود از دست رفته است.

وقتی امید از دست می‌رود یعنی دیگر با هیچ چیزی قابل جبران نیست. حکومت هم مدام وعده و وعید و حرف و این‌ها و، چون عمل نمی‌کند، آن وعده‌ها را هم بی‌اعتبار می‌کند.

نگاه کنید مثلاً سال گذشته بحث اعتراض بود، چقدر شما وعده شنیدید مبتنی بر اینکه قرار است در حکمرانی تحولی ایجاد شود. تقریباً همه سران قوا مرتباً راجع‌به آن حرف زدند که سخت‌گیری‌ها کاهش پیدا کند و آدم‌های جدیدی بیایند و حرف بزنند و کار کنند و…، ولی همین‌که بالاخره آن فشار‌ها و محدودیت‌ها فروکش کرد یک‌دفعه همه چیز برگشته سرجای خودش و گویی دوباره نه در حوزه حجاب انعطافی که لازم بود را می‌بینید نه در حوزه مشارکت افراد، نه باز شدن جامعه و نه عبور از این نظام تبعیضی که نسبت به شهروندان مختلف اعمال می‌شود.

شما وقتی‌که به حرفی که می‌زنید عمل نمی‌کنید، آن حرف اعتبارش را از دست می‌دهد و یک کسی هم که به معنای واقعی می‌خواهد بیاید آن را مطرح کند، دیگر مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین یک هجومی خواسته یا ناخواسته به همه‌ی آنچه که اصالت دارد و می‌تواند باعث جلب اعتماد و جذب رضایت اجتماعی، ایجاد همبستگی اجتماعی و همکاری شود، صورت گرفته و این، واقعاً بحران آفریده و وقتی‌که با برخی از این افراد حکومت صحبت می‌کنیم، اولین واکنش‌شان، یا به اصطلاح واکنش دفاعی‌شان انکار است و اصلاً قبول ندارند.

یک چیز‌هایی را مثال می‌زنند که مربوط به یک گوشه خاصی، جماعت خاصی و این‌هاست، مثلاً بحث اعتکاف را مطرح می‌کنند که نگاه کنید این به معنای مذهبی‌تر شدن جامعه است. اوایلی که شور انقلابی بود و یک امیدی بود و این‌ها، این حرف‌ها تاثیر نداشت، ولی به‌تدریج آن حرف‌ها شروع کرد به تاثیر گذاشتن. چرا؟ چون زمینه عینی‌اش اینجا فراهم هست.

یک جوانی که الان احساس مشارکت نمی‌کند و فکر می‌کند از نظر حکومت یک عنصر نامطلوب حساب می‌شود، به‌خاطر فرمش، به‌خاطر شکلش، به‌خاطر سبک زندگی‌اش، به‌خاطر اعتقاداتش و شغلی متناسب با تخصصش نمی‌تواند پیدا کند و اگر هم پیدا کند یک درآمد خیلی کمی دارد. طبیعی است که اساساً نگاهش بر بی‌اعتمادی کامل است و هرکس که می‌خواهد راجع‌به اعتماد حرف بزند با او برخورد و پرخاش می‌کند.

اگر بخواهم تقریباً یک برداشتی از صحبت‌های آقای دکتر داشته باشم، مسئله اینکه حکومتی که دارای ارزش‌ها و سنت‌ها بوده به هر دلیلی به‌خاطر ناکارآمدی‌اش، وعده‌هایی که داده و نتوانسته محقق کند، مثالی که در مورد دوران بحران مهسا زدند و مواردی از این دست باعث شده که نه‌تن‌ها اعتماد مردم از دولت کاهش پیدا کند بلکه خود آن سنت‌ها و پیوند‌های اجتماعی ملت_ملت و یا ملت و نهاد‌ها را هم در سطح میهنی کاهش دهد، شما این توضیح را چطور می‌بینید؟

آجرلو: ببینید من فکر می‌کنم که توصیف آقای دکتر زیدآبادی از جامعه، توصیفِ خیلی کلی است. یعنی در توصیف‌شان حکم هم وجود دارد. حکم کلی صادر کردن. من اول این‌جا مشخص بکنم که هم با آن‌هایی که می‌گویند هیچ مشکلی وجود ندارد و انکار می‌کنند، زاویه دارم و به نظرم اساساً به مسئله وارد نمی‌شوند و قبل از مسئله می‌مانند و شما نمی‌توانی از آن‌ها به‌عنوان راه‌حل استفاده کنی.

‌حاکمیت ما چند درصد از این است؟

آجرلو: یک بخشی در دولت‌اند، در قدرت‌اند، در نهاد‌های سیاسی‌اند و یک بخشی هم بیرون‌اند، ولی تاثیرگذارند، و یک بخشی هم نه، ممکن است فعال مدنی باشند و همچین تفکری را قبول داشته‌باشند. در بخش‌های مختلفی هست که به نظر من در اقلیت است و حتی به نظر من در حاکمیت هم در اقلیت است؛ ولی ممکن است صدای بلندتری داشته باشد.

احتمالاً صدای آن هم از صدای مخالفان نظام بیشتر اکو شود، یعنی بیشتر وایرال شود، یعنی یک حرف دلسردکننده را یک مقام در همین اقلیت بزند، بیشتر بازتاب پیدا می‌کند تا مثلاً یک حرف مدبرانه و عاقلانه. امری وجود دارد که حالا توضیح می‌دهم [..]با آقای زیدآبادی که صحبت می‌کنیم، در این موضوع مشترک هستیم که هر دو دنبال راه‌حل هستیم.

یعنی من می‌فهمم که دغدغه‌ی ایشان این است که می‌خواهد اصلاح انجام دهد، طرفدار اصلاح است نه به معنی اینکه از نظر سیاسی اصلاح‌طلب است، مشکل دارد با کسانی که ناامیدند، من این را درک می‌کنم. من هم وقتی به دانشگاه می‌روم با بچه‌های نوزده ساله، بیست ساله، بیست و یک‌ساله مواجه می‌شوم، می‌فهمم مسائل‌شان چیست، اما نمی‌خواهم حکم کلی صادر کنم و می‌خواهم بگویم که هم آن طیف وجود دارند و هم طیفی وجود دارند که جامعه یکسره از دست رفته، یکسره نهاد‌های سنتی و اخلاقی از دست رفته، پیمایش‌ها این را به ما نشان نمی‌دهد.

چون یک مقدار با عدد و رقم سروکار دارم می‌توانم به شما بگویم که حالا اگر خواستید می‌توانم برای شما هم بفرستم که ببینید آقای دکتر. واقعیت این نیست، بله وضعیت از دهه ۸۰ عقب‌تر است، ولی چیزی نیست که غیرقابل بازگشت باشد. پس می‌خواهم بگویم آن‌هایی که انکار می‌کنند، با آن‌هایی که می‌گویند امکان بازگشت وجود ندارد و ما عبور کردیم، به نظر من هر دو طرف‌شان دارای اشتباهات تحلیلی‌اند. واقعیت این است که یکی از دوستان در یک پژوهشگاهی، کاری انجام داده‌بود بعد از شهریور پارسال، فکر می‌کنم در زمستان بود، رفته‌بود این نسل Z را تحلیل شخصیتی کرده‌بود و تبدیل به نه تا پرسونا کرده‌بود.

پرسونا درواقع یک ادبیات مارکتینگ است، یعنی تشخیص می‌دهد که چه شخصیت‌هایی چه تیپ لوازم و وسایلی را خریداری و استفاده می‌کنند، به اقتصاد و سبک زندگی و همه‌ی این‌ها ربط دارد [..]همه نسل Z، نسل ناامید در حال مهاجرت نیستند، عدد و رقم‌ها این را به ما نشان می‌دهد، ولی بازنمایی به‌گونه‌ای است که ما احساس می‌کنیم همه دارند می‌روند و آن سمت هم یک مقام مسئولی می‌آید مصاحبه می‌کند و می‌گوید در مهاجرت اتفاقی نیفتاده، چرا اتفاق افتاده، من نمی‌خواهم اسم آن فرد را بیاورم، انکارش نکن اول اتفاق را قبول کن و وقتی قبول کردی دنبال راه‌حل باش، وقتی قبول نکردی که اصلاً مردم به تو اعتماد نمی‌کنند که راه‌حل بدهی. پس این نکته‌ی اول.

زور تفکر غرب‌گرا زیاد است [..]این روند جهانی است و این دعوا وجود دارد. به نظر من در آمریکا دعوای دموکرات‌ها و جمهوری‌خواه‌ها بخشی از همین است، انتخابات اخیری که در ترکیه دیدیم بخشی از همین است. به نظر من اردوغان همچنان نماینده جامعه‌ی سنتی ترکیه است، درحالی‌که رقیبش به یک معنایی بوی غرب‌گرایی می‌دهد. حالا ممکن است شما به‌صورت کلی بگویید من اردوغان را قبول ندارم، ولی من می‌خواهم بگویم در نمادسازی، بیشتر به جهان کهن مرتبط است تا رقیب.

در آمریکا ترامپ بیشتر به جهان کهن مرتبط است و یک نوع محافظه‌کار است، حالا محافظه‌کار جدید است، پوپولیست است، هرچه که می‌خواهیم اسمش را بگذاریم. می‌خواهم بگویم این دعوا وجود دارد. [..]پس زور غرب‌گرایی بالاست. آن چیزی که اولش ما گفتیم، این روند، یک روند جهانی است که اساساً منفعت فرد، گسستش از پیوند‌های اجتماعی و پیمان‌های اجتماعی مهم است.

نکته مهم‌تر این است؛ دلیل اینکه دهه ۹۰ روح و وجدان جمعی‌اش ضربه خورد، کرامت اجتماعی دهه ۹۰ ضربه خورد، واقعاً نمی‌خواهم جناحی صحبت کنم، اصلاً قصد ندارم بگویم این دولت بد بود، آن دولت خوب است [..]من نمی‌خواهم نگاه چپِ عین‌گرایانه بکنم، ولی واقعاً من از شما سوال می‌کنم اگر تورم پنج سال متوالی بشود ۱۵ تا ۲۰ درصد، قبلاً هم همین بود دیگر، تورم ساختاریِ ما حدود ۲۰ درصد بود. از ۹۷ و ۹۸ به بعد روی ۴۰ و ۵۰ و این‌ها آمد. رشد اقتصادی ما مثلاً پنج سال، عدد واقعی نه عددی که رویش مانور هست، آدم‌های مستقل اقتصاددان مطلع تایید کنند، پنج سال پنج درصد شود و امثالهم مثلاً بیکاری و قیمت ارز و این‌ها بهبود یابد… واقعاً سرمایه اجتماعی درست نمی‌شود؟

به نظر من درست می‌شود. سرمایه اجتماعی ما در گروگان اقتصاد است و راه‌حل اقتصاد هم به نظر من از اقتصاد نمی‌گذرد، از سیاست داخلی ملی می‌گذرد، چون اصلاً سیاست باید جواب بدهد. ما یک مشکل بزرگی که داریم، سیاست تحقیر شده، سیاست تنزیل داده‌شده، تخفیف داده‌شده، سیاست داخلی از بین رفته. کسانی سیاست داخلی را از بین بردند که افراطی فکر می‌کنند، هم در جناح چپ و هم راست.

در مورد دولت این را بگویم. دولت ما یک بوروکراسی نفتی داشت، یعنی تقریباً دولت ۷۰ سال، ۸۰ سالِ گذشته ما هم پهلوی است، اواخر پهلوی اول، پهلوی دوم و بعد از انقلاب بوروکراسی نفتی داشتیم، یعنی غیر از این نبود. از وقتی‌که ترامپ ایران را تحریم کرد و از برجام خارج شد و تحریم‌هایی که میراث اوباما بود و تحریم هوشمند بود که می‌گفت نمی‌گذارم نفت‌تان را بفروشید، به فرض هم اگر فروختید، نمی‌گذارم پولش را وارد کشور کنید و اجازه نمی‌دهم مبادلات تجاری انجام دهید. یعنی هم تجاری بود هم مالی بود، هم نفتی بود و هم بانکی (آن چیزی که در دهه ۹۰ اوباما شروع کرد).

بوروکراسی نفتی ما به هم خورد. سامانش به هم ریخت، یعنی عمده بودجه ما متکی به نفت بود و دولت آقای روحانی، به نظر من در زمان ترامپ، در رویای اوباما بود، نتوانست بوروکراسی نفتی را تغییر بدهد [..]نمی‌خواهم بگویم که همه تقصیر دولت روحانی بود، ولی دولت روحانی یک فرصتی داشت که واقعاً چرخشی بکند و تغییر ریلی بدهد. این کار را نکرد و پناه مردم نبود، سپر مردم در مقابل مشکلات نبود [..]می‌خواهم بگویم که دولت ما ضعیف شد، ارتباطش با نفت قطع شد، جامعه ما هم ضعیف شد، سرمایه اجتماعی ما هم کم شد. اصلاً می‌خواهم بگویم که بوروکراسی ما مظهر از خودبیگانگی است. [..]همه می‌خواهند بروند اصلاح کنند و بعد از یکی دو سال تمکین می‌کنند و با آن‌ها ادامه می‌دهند.

‌حالا من می‌خواهم نسبتش را با فرمایشات جناب آقای زیدآبادی ببینم، اینطوری که در حقیقت این ارزش‌ها یا انتخاب دینی حکومت نبوده که موجب کاهش سرمایه اجتماعی شده بلکه عملکرد نادرست اقتصادی بوده که در این‌جا خودش را نشان داده، به علاوه اینکه فضای رسانه‌ای هم در بزرگنمایی‌ها، در نادرست‌نمایی‌ها خیلی کمک کرده…

آجرلو: می‌خواهم بگویم زور غرب‌گرایی کلاً زیاد است، یک بخشی اقتصادی و یک بخشی فرهنگی است. ولی به این معنا نیست که انکار و یا نگاه‌های اشتباه خودمان و داخل را نبینیم، یعنی می‌خواهم بگویم این هم هست، ولی من چند متغیر عرض کردم، حالا دولتش را تقریباً…

منبع: هم میهن

خلیج فارس: احمد زیدآبادی، فعال سیاسی به خبر بازداشت عوامل اصلی انتشار دهندگان و ارسال کنندگان فیلم درگیری درمانگاه قم واکنش نشان داده است.

به گزارش خلیج فارس؛ زیدآبادی در مطلبی تحت عنوان «خودش را بیار و اسمش را نیار؟» در کانال تلگرامش نوشت: معاون دادستان قم از “بازداشت ۴ نفر از عوامل اصلی انتشار دهندگان و ارسال کنندگان فیلم ماجرای درمانگاه قم به شبکه معاند اینترنشنال” خبر داده است.

طبق معمول اصل و ریشۀ یک واقعیت تلخ اجتماعی نادیده گرفته شده و افشاءکنندگان آن را هدف قرار داده‌اند! اگر انتشار اینگونه صحنه‌ها به نظرتان کریه و ناپسند است، چرا با اصرار بر دخالتِ عده‌ای در نوع پوشش مردم، تکرار آن ترویج و تشویق می‌شود؟

مادامی که افرادی اجازه داشته باشند یا به خود اجازه دهند که به پر و پای مردم در معابر و امکان عمومی بپیچند، این صحنه‌ها در هر گوشه از کشور تکرار می‌شود و عده‌ای هم خواه ناخواه از آن فیلم می‌گیرند و فیلم هم لاجرم منتشر می‌شود. با بازداشت و زندانی کردن هم نه می‌توان جلوی فیلمبرداری از این صحنه‌ها را گرفت و نه مانع انتشار آن‌ها شد. با این قبیل برخورد‌ها فقط زندان‌ها متراکم‌تر و خانواده‌های بیشتری گرفتارتر و ناراضی‌تر و بلایی بر مجموع بلا‌های این جامعه اضافه می‌شود.

در دنیای امروز به مدد انقلاب در صنعت ارتباطی دیگر نمی‌توان سیاستِ “خودش را بیار اسمش را نیار” را اِعمال کرد! هر اتفاقی که در منظر و مرئای عمومی رخ دهد، خواه ناخواه مستند و افشا و منتشر می‌شود.

آن طلبۀ جوان هم که در این ماجرا انگشت‌نما شده، خود قربانی این‌گونه حوادث است. آن محافلی که این قبیل اعمال را به عنوان صواب و “انجام وظیفۀ شرعی” به برخی از طلاب آموزش می‌دهند، مسئول اصلی ایجاد این نوع صحنه‌های تلخ و تشنج آفرین هستند!

خلیج فارس: احمدزیدآبادی در اعتماد نوشت: از زمانی که وزیر کشور و دیگر بلندپایگان نظامی و سیاسی اعلام کرده‌اند که «امر به معروف» نیاز به دریافت هیچ مجوزی از نهاد‌های رسمی ندارد و هر فردی بنا به تشخیص خود و حتی به صورت «آتش به اختیار» مجاز است که در هر کوی و برزن، یقه هر شهروند اهل «منکر» یا بی‌توجه به «معروف» را بگیرد و او را به راه راست هدایت کند و در صورت ضرورت کشان‌کشان به سمت بهشت بکشاند، این همسایه ما هم پایش را در یک کفش کرده است که در مغازه «کاسب محل» مستقر شود و او را امر به معروف و نهی از منکر کند.

هر چه به او می‌گویم؛ آقا! این کار در حوزه وظایف جنابعالی نیست و چه بسا مفسده‌ای بر این کار مترتب شود و بین‌تان نزاعی خونین رخ دهد و کار به بازداشت و محاکمه و زندان و قصاص کشیده شود، به خرجش نمی‌رود. این همسایه که فرمایشات عموم مسوولان را از طریق همین گوشی‌های هوشمند مو به مو دنبال می‌کند، در مقابل عتاب و انذار من می‌پرسد: مگر کم فروشی، یا گرانفروشی یا فروش خوراکی‌های تاریخ گذشته منکر نیست؟ می‌گویم: بله، البته که منکر است! می‌پرسد: مگر در قرآن نهی از منکر واجب نشده است؟ می‌گویم: شده است. می‌پرسد: مگر مسوولان نگفته‌اند که امر به معروف و نهی از منکر نیازمند به اخذ مجوز از جایی نیست؟ می‌گویم: بله، گفته‌اند، اما منظورشان عمدتا مربوط به پوشش زنان است…‌

می‌پرسد: در قرآن در مورد حجاب چه گفته شده؟ می‌گویم: گفته شده که زنان پیامبر و زنان مومنه باید زینت‌های‌شان را بپوشانند و جلباب‌های‌شان را به روی دوش‌هاشان بیندازند. می‌پرسد: اگرکسی نیندازد، برایش مجازاتی در نظر گرفته؟ می‌گویم: نه، نگرفته. می‌پرسد: وعده عذابی سخت در آخرت به آن‌ها داده شده؟ می‌گویم: چیزی در این باره نگفته. می‌پرسد: در مورد کم فروشان چی؟ می‌گویم: گفته وای به حال‌شان!

با شنیدن این حرف احساس فتح و پیروزی می‌کند و می‌پرسد: وقتی که مسوولان کشوری و لشکری، برای حجاب که براش مجازاتی در دنیا و آخرت اعلام نشده، امر به معروف را واجب و بی‌نیاز از مجوز می‌دانند و افراد را به استقرار در ایستگاه‌های مترو برای این کار ترغیب می‌کنند، تو چطور انتظار داری من برای منکری که قرآن به صراحت مرتکب آن را با واژه «ویل» تهدید به عذاب اخروی کرده به حال خود واگذارم و به کارش در مغازه نظارت نکنم؟

از آن طرف، اما کاسب محل، از این ماجرا چنان به خشم و غضب آمده که به من اخطار کرده است که اگر این آدم یک بار دیگر در مغازه او حاضر شود و بخواهد تاریخ تولید و انقضای تمام کنسرو‌ها و کمپوت‌ها و قیمت روی اجناس را کنترل کند، خونش را می‌ریزد و اگر خونش را ریخت خونش به پای خودش!‌

می‌گویم: آخر می‌خواد امر به معروف و نهی از منکر کند! از این حرف برمی‌آشوبد و فریاد می‌زند: اولا این آدم مگر اصلا خودش کی هست که بخواهد مرا امر به معروف کند؟ (در اینجا کاسب محل شرحی از حرف‌هایی که مردم پشت سر همسایه به راه انداخته‌اند مو به مو نقل می‌کند و تذکر من نسبت به اینکه غیبت گناه است، خون او را به جوش می‌آورد و می‌گوید؛ چطور او همه جا چُو انداخته که من مواد فاسد و تاریخ گذشته را به مردم می‌فروشم یا گران‌فروشی می‌کنم، غیبت نیست، ولی همین‌که من بگویم که همکاراش درباره‌اش چه می‌گویند می‌شه غیبت؟)

بدین‌ترتیب کاسب محل ادامه حرفش را می‌گیرد و می‌گوید: ثانیاً اگر تو این محل چند تا مثل این آدم پیدا بشن که بخوان به کار من تو مغازه نظارت کنن، من چه جوری کاسبی کنم؟ ثالثا، خودت می‌دانی که این آدم با من مشکل شخصی دارد. خب، اگر این راست می‌گوید چرا نمی‌رود توی ادارات و وزارتخانه‌ها و این ارگان‌های دولتی و اون افرادی را که رشوه و زیرمیزی می‌گیرند یا مردم را سرمی‌دوونند، هدایت و نهی از منکر نمی‌کند؟..

خلاصه این داستان برای هفته بعد هم ادامه دارد.

خلیج فارس: احمد زیدآبادی به نتایج اعلام شده انتخابات مجلس واکنش نشان داد و نوشت: به نظرم فهرست‌های تندرو در تهران، با توفیقی که به زعم خود به دست آوردند، کار دست خودشان و همینطور دست نظام دادند.

احمد زیدآبادی، روزنامه نگار در مطلبی در کانال تلگرامی خود نوشت:

این کسانی که از تهران راهی مجلس می‌شوند، قرار است در آنجا ابتکار عمل را به دست گیرند یا اینکه از داخل و خارج مجلس، کنترل و مهار شوند؟ اگر ابتکار عمل دست این گروه باشد، باید منتظر تصاعد بحران در هر زمینه‌ای بود، اما اگر مورد مهار و کنترل قرار گیرند سناریو‌های جذابی در انتظار است! در کل به نظرم فهرست‌های تندرو در تهران، با توفیقی که به زعم خود به دست آوردند، کار دست خودشان و همینطور دست نظام دادند. می‌پرسید چگونه؟ بماند برای بعد! فعلاً بگذارید چند روزی خوشحال باشند!

منبع: فرارو

خلیج فارس: احمد زیدآبادی در هم‌میهن نوشت: شناخت جامعه نخستین اولویت هرگونه سیاست‌ورزی و سیاست‌گذاری است. این شناخت عمدتاً از طریق نظرسنجی‌ها و پیمایش‌های اجتماعی معتبر و علمی و پیوسته به دست می‌آید.

در کشور ما نظرسنجی و پیمایش علمی قابل اتکاء یا انجام نمی‌شود و یا اگر هم انجام شود، به‌صورت منظم و پیوسته نیست و مهمتر آنکه، نتایجش در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد و پس از استفاده‌های محدود در حوزۀ دولتی، به بایگانی سپرده می‌شود.

انتخابات مجلس، اما به هر صورت و کیفیتی که برگزار شود، مجموعۀ عظیمی از آمار و ارقام و داده‌ها از نحوۀ کنش انتخاباتی مردم سراسر کشور در اختیار اهل فن می‌گذارد و به‌عبارتی، زوایای پنهان و اعماق ناپیدای جامعه را عیان می‌کند.

در واقع، نتایج انتخابات اگر با جزئیات کامل و تفکیک صندوق به صندوق، در اختیار عموم قرار گیرد، بهترین منبع برای تحلیل و شناختِ گرایش و رفتار مردم هر محل و ناحیه به شمار می‌رود و از این جهت می‌تواند بسیاری از پیش‌داوری‌های کنشگران حوزه‌های مختلف دربارۀ روند تحول فکری و سیاسی جامعه و علایق و اولویت‌های تودۀ مردم در هر گوشه از کشور را، اصلاح یا ابطال یا تأیید کند.

انتخابات مجلس در ایران از باب «عیب می‌جمله بگفتی هنرش نیز بگوی» امکان تقلب و رأی‌سازی بسیار محدودی دارد. دلیل اصلی‌اش هم این است که در هر حوزه‌ای به‌خصوص حوزه‌های کوچک و تک‌نماینده، افراد مختلفی با انگیزه‌های گوناگون وارد صحنه رقابت با یکدیگر می‌شوند و حتی اگر تمام چهره‌های شاخص آن‌ها هم از صافی شورای نگهبان عبور نکنند، افراد باقیمانده برای تک تک آراءشان می‌جنگند و اجازۀ جابجایی یک رأی را هم نمی‌دهند. به هر حال، حضور فعال در انتخابات تا آخرین لحظۀ آن، مخارج و هزینه‌های مادی و مالی معمولاً معتنابهی در بر دارد و بنابراین کاندیدا‌ها تا متقاعد نشوند که بازی را باخته‌اند، از معرکه پا پس نمی‌کشند.

در انتخابات اخیر، بسیاری از افراد با ضرس قاطع مدعی بودند که هر میزان آرایی که به صندوق‌ها ریخته شود، نهایتاً مشارکت ۶۰ درصدی اعلام خواهد شد. در واقع این تلقی ناشی از ناآشنایی با سازوکار انتخابات مجلس در ایران است که با همۀ محدودیت‌هایش اجازۀ رأی‌سازی خارج از روال را به نفع و زیان کاندیدا‌ها نمی‌دهد.

از این جهت، باید منتظر اعلام نتایج نهایی و تفکیک‌شدۀ انتخابات اخیر نشست تا روشن شود که در اعماق جامعه چه می‌گذرد. به نظرم با تدقیق و مطالعه در آمار و ارقام به‌دست‌آمده، نتایج جالب‌توجهی به دست خواهد آمد..

برای نمونه، بسیاری گمان می‌کردند که محمدرضا باهنر به‌عنوان یک چهرۀ شناخته‌شدۀ اصولگرا در شهر کرمان بی‌چون و چرا پیروز خواهد شد. او، اما نتوانست بیش از حدود ۲۰ هزار رأی از کرمانی‌های حاضرشده در پای صندوق‌های رأی بگیرد. چرا؟ پاسخ این چرا هنگامی جذاب‌تر می‌شود که بدانیم او از رقیبی شکست خورد که پیش از این، پنج دوره از سیرجان وارد مجلس شده بود، اما چون این بار حضورش در آن حوزه، محدودیت قانونی داشت، از کرمان کاندیدا شد. در واقع باید مشخص کرد که یک فرد با چه مکانیسمی قادر است پنج دورۀ پی در پی در یک شهرستان بر رقبای خود پیروز شود و بعد در مرکز استان، با غلبه بر افرادی، چون باهنر و پورابراهیمی، نمایندۀ اول کرمان شود؟

یا اینکه چرا مردم ما در مناطق محروم‌تر کشور نسبت به حوزه‌های توسعه‌یافته‌تر، حضور پررنگ‌تری در انتخابات دارند؟ در ظاهر امر، مردم محروم باید نسبت به دیگر اقشار جامعه از وضع موجود ناراضی‌تر باشند و به همین علت، قهرشان از صندوق‌های رأی غلیظ‌تر باشد. اما معادله معکوس است! گویی نرخ مشارکت در انتخابات مجلس با سطح توسعه، نسبتی وارونه پیدا کرده است. چه توضیحی برای این مسئله وجود دارد و به‌خصوص تبعات کلان آن برای جامعه و خودِ این مناطق چیست؟

چرا افرادی مانند محمدباقر نوبخت و علی مطهری در رشت و تهران، امکان کشاندن حامیان بالقوۀ خود به پای صندوق رأی را ندارند، اما شخصی مانند مسعود پزشکیان در تبریز این امکان را پیدا می‌کند؟

یا اینکه چرا آرایش آراء اصولگرایان در تهران تا این اندازه غیرمنتظره است؟ چه افراد یا محافلی رأی اصولگرایان را سازمان می‌دهند و پایگاه اجتماعی آن‌ها در کدام نقاط تهران است که در روز‌های معمول به چشم نمی‌آید؟ و صد‌ها مورد دیگر از این قبیل پرسش‌ها!

خلیج فارس: احمد زیدآبادی تحلیلگر مسائل سیاسی در کانال تلگرامش نوشت: پیش از این نوشته بودم که انتخابات مجلس دوازدهم ارزش دمکراتیک ندارد، اما به لحاظ ترکیبی که پیدا می‌کند، تا اندازه‌ای جهت‌گیری آینده را مشخص خواهد کرد.

به گزارش خلیج فارس؛ از آنجا که در این دور از انتخابات چهره‌های ناشناس بسیاری تأیید “صلاحیت” شده بودند، این احتمال وجود دارد که افرادی با گرایش سیاسی نامشخص و یا بدون گرایش سیاسی خاص، ولی با جهت‌گیری مخالفت شدید با وضع موجود، اکثریت کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص داده باشند.

البته تا زمان مشخص شدن گرایشِ اکثریتِ راه یافتگان به مجلس باید صبر کرد، اما اگر احتمالی را که مطرح کردم، واقعیت پیدا کند، چه خنده‌بازاری به پا خواهد شد!

چه بسا عجیب و غریب‌ترین مجلس پس از انقلاب شکل گرفته باشد!

منبع: فرارو

خلیج فارس: انتشار کتاب «نام و ننگ سال‏های زردفام»، بهانه‏ای دست داد تا به گفت‏وگو با احمد زیدآبادی بنشینیم و دوره‏ای شش‏ساله از زندگی او در فاصله سال‏های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸ را مرور کنیم. در بخش نخست این گفت‏و‏گو بیشتر به فعالیت‏های سیاسی او در این دوره و علل و پیامد‌های پیروزی محمود احمدی‏نژاد پرداختیم و اینک در دومین بخش، تلاش‏های او برای کاندیداتوری عبدالله نوری و چرایی پیوستناش به کمپین انتخاباتی مهدی کروبی را موردتوجه قرار دادیم. جز این، برخی از جزئیات زندگی او در حوزه روزنامه‏نگاری و تدریس را بررسی کرده‏ایم و از او پرسیده‏ایم حال‌وهوای کلی آن دوران چگونه بوده است.

به گزارش خلیج فارس؛ اگر تحلیل شما اینگونه بود که باید اجازه بدهید سیستم خود به این نتیجه برسد که باید تغییر رویه بدهد، بنابراین حضور در هر انتخاباتی ضرورت ندارد، چرا در سال ۱۳۸۷ سراغ گزینه عبدالله نوری برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸ رفتید؟

آن هم کمک به همین پروژه بود. عبدالله نوری فردی زندان‌رفته بود و به‌خاطر روزنامه «خرداد» و دفاعیاتی که در دادگاه داشت، حکم یک روحانی مغضوب و محذوف را داشت. در آن زمان بحث من این بود که طی چند سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، پتانسیل نارضایتی و اعتراض به‌خصوص در طبقه متوسط شهری به‌ویژه در شهر‌های بزرگ ایجاد شده است و حال مسئله اصلی این بود که آیا می‌شود این پتانسیل را در جهت گشایش دریچه جدیدی به سمت اصلاحات فعال کرد؟

به‌نظر من با کاندیداتوری نوری و حمایت همه‌جانبه تمام اصلاح‌طلبان از او و معرفی‌اش به‌عنوان تنها گزینه ریاست‌جمهوری خود، آن‌ها می‌توانستند به سیستم بگویند یا این گزینه را با این کیفیت تاییدصلاحیت کنید یا ما در بازی انتخابات مشارکتی نخواهیم داشت و کاندیدای دیگری معرفی نخواهیم کرد. چنین روندی به‌معنای بسیج آرام افکار عمومی نیز بود، بدون اینکه جمعیتی به خیابان بیاید یا اتفاق دیگری رخ بدهد. این بسیج افکار عمومی البته می‌توانست بعدتر به کار آید و توازنی در برابر قدرت حاکم ایجاد کند.

اگر صلاحیت نوری تایید می‌شد، بدین‌معنا بود که سیستم به این نقطه رسیده است که نمی‌تواند نیروی اجتماعی پشت او را نادیده بگیرد و به تغییر و تحولی احساس نیاز کرده است؛ بنابراین طرح عبدالله نوری را می‌توان آزمونی دانست برای دریافتن این نکته و این علامت که آیا در سایه ضعف احمدی‌نژاد، توازن قوای جدیدی برای شکل‌گیری تعامل تازه‌ای شکل گرفته است یا نه؟ درصورتی‌که تایید می‌شد سلسله‌ای از کار‌های جدید با جزئیاتی که روی آن‌ها فکر کرده بودم، می‌شد انجام داد.

معنای عدم‌تایید هم این بود که این توازن به هم نخورده است و همچنان قدرت آن‌ها افزون‌تر است، بنابراین نیازی به حضور دوباره ما در صحنه انتخابات هم نیست؛ صحنه‌ای که نتیجه آن به سود آن‌ها تمام می‌شود.

‌به نظرتان این امر را که سیستم خواهان تغییر و تحول است فقط با شخص عبدالله نوری می‌شد آزمون کرد؟

بله. هیچ شخص دیگری را نمی‌شد جای او قرار داد. در این سناریو گویی شرایط کاندیداتوری فقط در شخص او متعین شده بود، چون ما به دیگر گزینه‌ها هم اندیشیدیم، اما هیچ‌کدام شرایط آقای نوری را نداشتند. نوری چند ویژگی داشت؛ سابقه سیاسی، سابقه کار اجرایی، محذوف‌بودن، زندان‌رفتن، ایستادگی روی مواضع و اینکه همه جریان‌های اصلاح‌طلب او را قبول داشتند.

‌ولی اولین مخالفان طرح شما بخشی از خود اصلاح‌طلبان از آب درآمدند؟

گروه‌های اصلاح‌طلب اول گمان می‌کردند که آقای خاتمی به صحنه می‌آید. خاتمی که آمد آن‌ها به‌شدت علیه ما موضع گرفتند، اما وقتی میرحسین آمد و خاتمی کناره گرفت، برخی از آن‌ها روی پروژه حضور نوری در انتخابات قدری تأمل کردند و بحث‌هایی درگرفت.

اما جریان غالب آن‌ها سمت میرحسین رفت و باز هم علیه پروژه حضور آقای نوری فعال شدند و راستش را بخواهید، اذیت کلامی هم کردند. اگر پیش از آقای مهندس موسوی روی نوری اجماع می‌شد، بسیاری از مسائل پیش نمی‌آمد. بااین‌همه عبدالله نوری شخصیت مورد احترامی در میان اصلاح‌طلبان بود، اما ظاهراً تا جایی که نخواهد موازی با آن‌ها یا در رقابت با آن‌ها باشد!

‌شاید راه دیگری نیز پیش روی شما بود که اتفاقاً با منطق تحلیل کلی‌تان هم هماهنگی بیشتری داشت و آن این بود که از انتخابات ۸۸ به‌کلی می‌گذشتید و اجازه می‌دادید احمدی‌نژاد کار خود را به منتهای خود برساند و سیستم هم به نقطه تصمیم تغییر جهت یا بحران برسد؟

خب رسیدن سیستم به نقطه بحران به خودی‌خود کمکی نمی‌کند، چون ممکن است به فروپاشی سیستم منجر شود که دود آن به چشم همه می‌رود. پس در صورت بروز بحران، بسیج افکار عمومی نیز لازم است تا در جهت تغییر و اصلاح وضع و نه به‌هم ریختن آن، حرکت کند. فرصت‌های انتخاباتی از این لحاظ بسیار مهم هستند، زیرا در این دوران سقف سانسور و تحمل بالاتر می‌رود.

‌در دهه ۱۳۸۰ جنبش دانشجویی گمان می‌کرد، باید به هر نحوی شده دست به فعالیتی بزند و انگار گذشتن از یک انتخابات و بی‌تفاوتی نسبت به آن در قاموس فعالیت سیاسی آن دهه دانشجویان بی‌معنا بود. شما در همین سال‌ها با دانشجویان و جنبش دانشجویی ارتباط تنگاتنگی پیدا کردید. این تمایل و گرایش موجود در میان دانشجویان نبود که شما را به سمت نقش‌آفرینی در انتخابات سوق می‌داد؟

نه، برای من اینطور نبود، چون من از انتخابات قبل از آن‌ها عبور کرده بودم. آنچه مرا ترغیب کرد مشاهده آن پتانسیل اعتراضی بود. این پتانسیل اتفاقاً عمل کرد و مسبب جنبش سبز شد. من این پتانسیل را حس کرده بودم، اما البته فکر نمی‌کردم چنین فوران عمل کند و تلاشم این بود که به طرزی کنترل‌شده به ثمر بنشیند.

من منتقد حضور خیابانی به‌صورتی‌که در سال ۱۳۸۸ رخ داد، بودم و تلاشم این بود که چنین نشود و به طرزی مسالمت‌آمیز، اما مؤثر، فشاری ذهنی و گفتمانی بر سیستم اعمال شود. کمتر کسی قبل از انتخابات به این امر اعتقاد داشت، ولی وقتی این نیرو بعد از اعلام نتایج انتخابات خود را به‌صورت اعتراض خیابانی نشان داد و بسیاری به دنبال آن روان شدند. من، اما به سیاست خیابانی اعتقاد نداشتم و آن را محکوم به ناکامی می‌دانستم.

‌یکی دیگر از ویژگی‌های رایج در میان جنبش دانشجویی ناامیدی از افق آتی و خشم و غضب از ناتوانی در تغییر مناسبات بود. انگار در نبردی نابرابر واقع شده‌اند و حتی اگر بتوانند ضربه‌ای نیز به رقیب وارد آورند، از لحاظ هیجانی تخلیه می‌شوند و اندکی تشفی‌خاطر پیدا می‌کنند. در خاطرات شما نیز این دیده می‌شود که در بحث‌های سیاسی نوعی بی‌حوصلگی دیده می‌شود و گویی کسی چندان به حرف دیگری توجه نمی‌کند. در بحث‌هایی که با مصطفی تاج‌زاده دارید، کمتر استدلال رد و بدل می‌شود و به‌نظر می‌رسد افراد گزینه‌هایی دارند و دیگر نمی‌خواهند به گزینه بدیلی فکر کنند.

اتفاقاً در آن دوران سرخوردگی در میان نیرو‌های سیاسی دانشجویی خیلی عمیق نبود و گوش‌ها نیز شنوا بود. امروز، اما این سرخوردگی بسیار عمیق است. در دهه ۱۳۸۰، وقتی فرصتی پیدا می‌شد و در دانشگاه حضور پیدا می‌کردیم، بحث‌های داغی در می‌گرفت. سیاسیون، اما اینگونه نبودند و وقتی به تصمیمی می‌رسیدند دیگر ذهنیت‌شان را به روی هر حرفی می‌بستند. در دانشگاه، اما فضای تفاهم و گفتگو بازتر بود و با دانشجویان تحکیم وحدت مدام گفتگو می‌کردیم. اعضای ادوار تحکیم وحدت نیز ناامید نبودند. البته سرخوردگی بود، اما ناامیدی نه خیلی.

‌بعد از منتفی‌شدن حضور عبدالله نوری چگونه به مهدی کروبی رسیدید؟ خصوصیاتی که برای نوری برشمردید، تفاوت معناداری با کروبی داشت. به‌هرحال او در زمره اصلاح‌طلبان میانه‌رو تعریف می‌شد.

مدیریت او در بحث قانون مطبوعات و بعدتر مصاحبه‌هایی که برای نمونه بعد از دولت خاتمی با کیهان داشت و در آن از بسیاری از نیرو‌های فعال دوران اصلاحات انتقاد کرده بود و تبری جسته بود، مورد انتقاد بسیاری دیگر از نیرو‌های اصلاحات بود. با چنان سوابقی حضور شما و برخی دیگر از فعالان سیاسی در کنار کروبی مایه تعجب نیز شده بود.

وقتی پروژه اجتماعی و کاندیداتوری نوری به بن‌بست رسید، سازمان ادوار تحکیم که درواقع یک حزب سیاسی بود، درست در دل انتخابات قرار گرفته بود. شور و هیجانی در فضای عمومی شکل گرفته بود؛ به‌طوری‌که کناره‌گیری از انتخابات بسیار سخت و پرهزینه شد.

برآوردمان این بود که کناره‌گیری از این انتخابات، باعث فشار غیرقابل تحملی روی حزب می‌شود. برای همین پذیرفتیم با نگاه و سناریوی تازه یا اصطلاحاً با برنامه «بی» و شرط و شروطی سراغ کاندیدا‌ها برویم و با آن‌ها صحبت کنیم. ستاد میرحسین موسوی گفتند وقتِ مهندس تا ۲۶ خردادماه ۱۳۸۸ (۴ روز بعد از انتخابات) پُر است. نمی‌خواست با ما روبه‌رو شود. نگاهی خاص داشت و آمده بود با پایی در اصولگرایی و پایی در اصلاح‌طلبی نیرو‌های میانه را جمع کند. روی پیشانی ما هم مهر رادیکال خورده شده بود.

‌ولی در ادامه این اصلاح‌طلبان بودند که موسوی را از آنِ خود کردند. به نظرتان این راهبرد اصلاح‌طلبان نادرست نبود؟

بله این عمل از جهتی به زیان آقای موسوی تمام شد. سیستم در آن دوران قصد داشت با موسوی کار کند. تایید صلاحیت هم شد و نسبت به ستاد اصلی او هم اصلاً حساسیتی وجود نداشت.

حتی زمزمه‌هایی مبنی بر عبور نظام از احمدی‌نژاد با آمدن موسوی نیز وجود داشت، زیرا طرز تفکر او مبنی بر ایستادگی در بحث هسته‌ای و ساماندهی اقتصاد و کمک به طبقات ضعیف، تعارض چندانی با نگاه کلی حاکم بر سیستم نداشت؛ بنابراین اینکه من در آن زمان مهندس میرحسین را کاندیدای نظام نامیدم، منظورم این نبود که از پیش تعیین شده است که او بیاید و پیروز شود، بلکه منظورم این بود که نظام می‌تواند و می‌خواهد با موسوی کار کند. با حضور اصلاح‌طلبان و راه‌اندازی ستاد قیطریه، اما به‌نظرم وضع متفاوت شد. سیستم بر این تصور شد که موسوی از نیرو‌های پایه خود جدا افتاده است و اصلاح‌طلبان می‌خواهند با موسوی همان کاری را بکنند که با خاتمی کردند و دوم خرداد را تکرار کنند. تکرار دوم خرداد، اما برای سیستم کابوس بود.

به‌همین‌دلیل تصمیم بر آن شد که تلاش کنند موسوی رأی نیاورد. اگر در آن مقطع هدف اصلاح‌طلبان شکست احمدی‌نژاد و حضور مهندس موسوی در مقام ریاست‌جمهوری از طریق تعامل با سیستم بود، بله اصلاح‌طلبان اشتباه کردند و این به زیان مهندس موسوی هم شد.

‌برگردیم به بحث ستاد کروبی که سفره رنگارنگی گسترده بودند و وضع خاصی داشت؛ بیانیه‌های تند و تیز درباره حقوق شهروندی.

پس از صحبت‌مان با آقای کروبی، گزینه آلترناتیوی که برای آن بحث جنبش اجتماعی در ذهن‌مان قوت گرفت و از خودمان پرسیدیم آیا شخصی وجود دارد که بتواند از طریق تعامل و مذاکره با ساختار قدرت، سلسله اصلاحات بوروکراتیکی را انجام بدهد؟

در این بحث از خیر اصلاحات اساسی گذشته بودیم. آقای کروبی این خاصیت مذاکره‌کنندگی را داشت. البته وقتی وارد انتخابات شد، به نظرم کار از کنترل او نیز خارج شد و بیانیه‌هایی که از طرف ستاد منتشر می‌شد و در مورد تمام مسائل و انواع حقوق شهروندان و اقوام طرح بحث می‌کرد و تحقق آن‌ها را وعده می‌داد با آنچه در آغاز مدنظر او بود تفاوت داشت. راستش من سوگیری این بیانیه را غیرقابل تحقق می‌دانستم هرچه نیز این بیانیه‌ها تندتر می‌شد، من نگران‌تر می‌شدم. این را هم به دوستان ادوار گفتم که اگر کروبی رئیس‌جمهور شود و بخواهد این وعده‌ها و مطالبات مطرح‌شده را براساس آن برآورده کند، در همان گام اول زمین‌گیر خواهد شد.

بعد از برگزاری مناظره‌ها، اما تحلیل من نسبت به موقعیت کاندیدا‌ها نسبت به قبل آن تا اندازه‌ای تغییر کرد و از آن به‌بعد من به‌عنوان دبیرکل ادوار به‌واقع بیش از آنکه در انتظار پیروزی آقای کروبی باشم، یک طرح اجتماعی آرام و بلندمدت را برای خودمان طراحی کردم که رسانه‌ای هم نشد. می‌دانید که طیف عظیمی از روشنفکران و نخبگان از زنده‌یاد سیدجواد طباطبایی تا دکتر عبدالکریم سروش از کروبی حمایت کردند.

ستاد‌های کروبی در شهرستان‌ها هم محل تجمع نخبگان و جوانان تحصیلکرده و دانشجو بود. من امید داشتم بعد از انتخابات بشود این ستاد‌ها را به شعبه‌های یک حزب تبدیل کرد؛ حزبی با محوریت کروبی و اگر او نپذیرفت یا محوریت عبدالله نوری و اگر او هم آمادگی نداشت برای گسترش تشکیلات سازمان ادوار تحکیم.

‌جدا از بحث شخص مهدی کروبی، نقش چانه‌زنی و مذاکره را به‌طورکلی در سیاست ایران چقدر مؤثر می‌دانید؟

اصل ماجرا به توازن قوا برمی‌گردد و نیرویی که قوی باشد و منافع خاصی هم داشته باشد، کار خود را پیش می‌برد. گاهی، اما همپوشانی‌هایی به وجود می‌آید یا در یک بحث خاص تعارض منافع چندانی وجود ندارد. برای نمونه سالم‌سازی بخشی از بوروکراسی کشور. بخشی از طرف مقابل هم از فساد بوروکراسی سودی نمی‌برد.

‌بحث «کاسبان تحریم»، دلالت ندارد بر اینکه ازقضا بخشی از نیرو‌های سیاسی از فساد بوروکراتیک سود می‌برند؟

در آن زمان با اثرگذاری تحریم‌ها، سیستم هم متمایل شد به اینکه به‌شکلی آن‌ها را خنثی کند. از طریق احمدی‌نژاد این مسیر گشوده نشد. او به اوباما نامه نوشت، اما جوابی دریافت نکرد. علی‌ایحال، این امری نسبی است و بسته به شرایط گاهی این مسئله اهمیت پیدا می‌کند که فردی مسلط و عاقل و درعین‌حال معتقد به چانه‌زنی وجود داشته باشد که بتواند راهی بگشاید. به‌هرحال همه تصمیم‌سازی در دست قدرت مسلط نیست و او هم موانع و محدودیت‌هایی دارد و مجبور است صد‌ها متغیر را در نظر داشته باشد.

برای کاندیدای ریاست‌جمهوری، اما توازن میان شعار‌ها و چانه‌زنی مهم است. بیانیه‌های ستاد آقای کروبی با خاصیت چانه‌زنی و تعامل او جور در نمی‌آمد. آقای حسن روحانی نیز در سال ۱۳۹۶ همین کار را تکرار کرد و شعار‌هایی سر داد که معلوم بود نمی‌تواند آن‌ها را محقق کند. اگر کروبی در همان قالب ۱۳۸۴ وارد شده بود، خیلی بهتر بود. در ستاد او، اما برخی فکر می‌کردند بهتر است به لحاظ گفتمانی و دادن وعده و وعید به سیم آخر بزنند.

‌برخی از خاطرات شما در این دوران نیز به مسائل صنفی برمی‌گردد. برای نمونه قطع همکاری مؤسسه همشهری با شما. در آنجا نوشته‌اید که اندکی از اینکه همکاران‌تان به این امر اعتراض نکردند، ناراحت شدید. برایم سوال پیش آمد که رفتار و واکنش درست روزنامه‌نگاران در قبال اخراج یا قطع همکاری یا حذف ناعادلانه و همراه با دلخوری یک همکار چه باید باشد؟

اینکه حذف ناعادلانه باشد یا طبق روندی بوروکراتیک انجام شود، بسیار مهم است. در حذف ناعادلانه آدم از دوستان نزدیکش لااقل انتظار همدلی دارد. نه اینکه آن‌ها هم وارد دعوا بشوند یا بگویند حالا که فلانی نیست، من هم نیستم. نه من به همراهی در این سطح هم اعتقاد نداشتم.

ولی وقتی که بعد از زندان به «همشهری» بازگشتم، همکاران من به نحوی رفتار کردند که احساس کردم محیط خیلی سرد است. این مقداری آزارم داد. با برخی روابط گرمی داشتیم، ولی حالا بعد از مدتی وقتی وارد محیط شدم، رفتار آن‌ها با من شبیه فردی غریبه بود. این هم البته زمان کوتاهی آزارم داد و بعد از گذشت مدتی، رفع شد.

‌بعد از دوم خرداد چهره‌هایی در مطبوعات گل کردند و گاهی تصور این است که همین افراد کلیت فضای مطبوعاتی را نمایندگی می‌کنند. واقع امر، اما این است که از نظر کمی، تعداد روزنامه‌نگاران زندانی و همین چهره‌های شاخص خیلی هم زیاد نبودند.

بله، جو مطبوعات همیشه اینگونه بود. در همان روزنامه همشهری بدنه عادی و محافظه‌کاری وجود داشت که ریسک بالایی را نمی‌پذیرفتند و برای همین من هم از همه انتظار نداشتم واکنشی داشته باشند. بیشتر نگاهم به رفقای نزدیک بود.

‌در آن دوران روزنامه‌نگار ـ تحلیل‌گر تبدیل به ژانری عمده شد؛ خبرنگارانی که فقط خبر را انتقال نمی‌دهند، بلکه ضمن داشتن تحلیل سیاسی از وضعیت کشور و جهان، حتی کنش سیاسی نیز دارند.

بله، این پدیده خاصی شد. بقیه جا‌ها ظرفیت این حضور را نداشت و انباشت فکر و اندیشه افراد یا در روزنامه‌ها بازتاب پیدا می‌کرد یا در سخنرانی در دانشگاه‌ها.

‌خاطرم هست زمانی محمد قوچانی در میانه دهه ۱۳۸۰ در مجله «شهروند امروز» سرمقاله‌ای نوشت مبنی بر اینکه چرا دانشجو و دانشگاه باید بار عمده سیاست را بر دوش بکشد؟ کجای دنیا چنین است؟ و احزاب چه می‌کنند؟

در دوره اصلاحات هم روزنامه‌ها، هم دانشگاه‌ها بار عمده را به دوش می‌کشیدند. تصور نسبت به حزب غلط بود. احزاب در زمان انتخابات فعال می‌شدند و موسمی بودند. نگاه‌شان این بود که افرادی را معرفی کنند تا نماینده مجلس و عضو شورای شهر بشوند. یا اینکه افرادی را به بدنه دولت تزریق می‌کنند.

دیگر اینجا بحث گسترش شعبه و افزایش تعداد اعضاء و آموزش آن‌ها خیلی مطرح نبود. البته مشکلات امنیتی هم همیشه وجود داشت. در فلان شهرستان فلان فرد قدرتمند ممانعت به عمل می‌آورد. همین الان هم شما در تهران می‌توانید سخنرانی کنید، ولی وقتی می‌روید در شهرستان، انگار لولوخورخوره هستید.

‌اعداد و ارقامی نیز در متن‌تان هست که به‌خصوص آنجا که به دستمزد روزنامه‌نگاری اشاره داشت، برای من جالب توجه بود. مثلاً ۲۰۰ هزار تومانی که روزنامه شرق به شما پیشنهاد داده بود. به نظرتان وضع اقتصادی روزنامه‌نگاران ۲۰ سال پیش نسبت به امروز بهتر بود؟

روزنامه‌ای مثل همشهری در دوران مدیریت آقای کرباسچی و حتی تا مدتی پس از آن موقعیت مالی خیلی خوبی داشتند. امکانات خوبی فراهم شده بود و ما با همان حقوق روتین روزنامه‌نگاری زندگی می‌کردیم. حقوقی معمول، اما مکفی بود. دو وعده غذای گرم بدون محدودیت و باکیفیت سرو می‌شد. آژانس و وسیله‌نقلیه هم برای رفت‌وآمد موجود بود. کاری هم که انجام می‌شد بسیار کم بود.

در همشهری هر سرویس چهار یا پنج‌نفره موظف بود یک نیم‌تای روزنامه را تنظیم و آماده کند، چون همیشه تای پایین صفحه تبلیغات بود. واقعیت این است که خیلی از شاغلان در تحریریه زحمت خاصی نمی‌کشیدند. همشهری حجم بالایی تبلیغات جذب می‌کرد و همین مؤسسه را ثروتمند کرده بود. با همین وضع بود که دو پروژه مسکن برای بیشتر کارکنان مؤسسه نهایی شد و افرادی که امتیاز لازم مثل سابقه کار در روزنامه را داشتند با حدود ۴ میلیون تومان خانه‌دار شدند. ۲ میلیون وام داده شد و ۲ میلیون نیز از حقوق کسر می‌شد. بااین‌همه همان‌زمان هم اکثر کارکنان ناراضی بودند و حقوق، مزایا و امکانات‌شان را ناچیز می‌دانستند.

‌همکاری با رسانه‌های خارجی و دریافت مبالغ این همکاری به‌آسانی نیز یکی از دیگر وجوه جالب‌توجه فعالیت رسانه‌ای‌تان بود.

این را بعدتر در دوران احمدی‌نژاد انجام دادم. در آن زمان برای سایت بی‌بی‌سی‌فارسی تفسیر سیاسی می‌نوشتم. با حقوق روزنامه‌های خصوصی مثل «شرق» دیگر به‌سختی می‌شد زندگی را گذراند. به‌هرحال من با حقوق «شرق» نمی‌توانستم روزگار بگذرانم و لااقل باید آن حقوق ۶۰۰ هزار تومان می‌شد تا نیازی به کار دیگر نداشته باشم؛ بنابراین برای بی‌بی‌سی تفسیر می‌نوشتم و برای روزآنلاین نیز هفتگی می‌نوشتم.

‌یک ترم هم به‌صورت حق‌التدریس در دانشگاه مفید درس دادید، اما گویا مثل همین امروز مبلغ آن خیلی کم بوده است.

بله. فضاحت‌بار بود. تازه آنجا به من دو برابر معمول می‌دادند، اما حق‌التدریسی نوعی استثمار وقیحانه است. چیزی شبیه حق‌التحریر! فرقش این است که دانشگاه عموماً دولتی یا شبه‌دولتی است که باید دستمزد مناسب‌تری پرداخت کند. خب از صبح تا شب اگر سر کلاس به‌صورت حق‌التدریس بروید، چقدر دریافت می‌کنید؟ به‌هرحال من این اعداد و جزئیات را بدون دلیل در خاطرات نمی‌آورم. یا طنزی در آن‌ها نهفته است یا می‌خواهم مخاطب، قدرت مقایسه پیدا بکند. برخی به من در مورد جلد‌های قبلی گفتند که ذکر جزئیات سربازی چه اهمیتی دارد؟ پاسخم این بود که اتفاقاً ضروری بود که بفهمیم بوروکراسی تازه‌تاسیس چه مشکلاتی ایجاد کرده است.

‌یکی از بخش‌های جذاب این کتاب شرح سفر‌های شما به اقصی‌نقاط ایران است. خاطرم هست در همان سال‌ها نیز یادداشت‌هایی درباره این سفر‌ها در مجله «شهروند امروز» منتشر می‌کردید. آن سفر‌ها روی شناخت شما از جامعه ایران چقدر مؤثر بود؟

در اصل آن سفرها، سفر‌هایی تفریحی همراه با خانواده بود برای تنوع‌بخشی به زندگی و خارج شدن از زندگی محصور در آپارتمان در تهران. افراد سیاسی نیز وقت کمی را با خانواده می‌گذرانند و من تاکید داشتم که برای تربیت و ارتباط با فرزندان و تعامل با همسر وقت بیشتری را به خانواده اختصاص بدهم. در کنار این، اما این سفر‌ها کارویژه دیگری هم پیدا کرد و آن آشنایی بیشتر با تاریخ و جغرافیا و مردم ایران بود.

در ارتباطاتی که در این سفر‌ها با مردم می‌گرفتم، نوعی استمزاج شهودی هم صورت می‌گرفت و درک‌شان از زندگی و میزان رضایت و نارضایتی آن‌ها را تا حدودی متوجه می‌شدم. شما اگر بی‌طرفانه به حرف افراد گوش بدهید، درک خوبی از گرایش مردم پیدا می‌کنید، اما اگر بخواهید مدام ذهنیت خود را به آن‌ها تحمیل کنید که آدم‌های سیاسی نیز معمولاً اینگونه هستند، تصور غلطی از جامعه پیدا می‌کنید. برای نمونه، پنج نفر راضی را نمی‌بینید و یک نفر را که تند حرف می‌زند و ناراضی است، مبنا قرار می‌دهید.

در همین مواجهه‌ها به‌خصوص در زمان انتخابات مجلس هفتم به این نکته هم رسیدم که میان زبان و عمل مردم عادی خیلی فاصله وجود دارد. یا حادثه‌ای می‌تواند افراد را به عملی متفاوت از آنچه قبلاً گفته‌اند و حتی درباره‌اش قسم خورده‌اند، سوق بدهد. در آن انتخابات عموم مردم می‌گفتند در انتخابات شرکت نمی‌کنیم. بعد، اما نتیجه دیگری حاصل شد.

‌یا همان خاطره‌ای که درباره حضور عادل فردوسی‌پور در حسینیه ارشاد تهران و پخش این حضور در صداوسیما نوشته بودید و بر آنید که همان عامل اصلی افزایش مشارکت مردم در انتخابات مجلس هفتم بود.

در آن دوره حس منفی نسبت به انتخابات، عمومی بود. درعین‌حال نگاه شهرستان‌ها هم به تهران بود و منتظر بودند ببینند که مردم تهران چه می‌کنند. وضعیت مشارکت مردم در تهران هم فقط از طریق تلویزیون قابل مشاهده بود. مانند امروز که نبود. تلویزیون رفته بود در حسینیه ارشاد. تا ساعت ۵ عصر نرخ مشارکت در سراسر کشور درصد بسیار پایینی بود. بعد از ۵ عصر خوب چه اتفاقی افتاد؟

من هرچه فکر می‌کنم، می‌بینم همین حضور آقای فردوسی‌پور درحسینیه ارشاد بود که مؤثر شد. با حضور عادل مردم به آنجا رفتند که او را ببینند و بدین‌ترتیب صف تشکیل شد. مشاهده صف‌ها در تلویزیون هم مردم شهرستان‌ها را ترغیب کرد که چرا نشسته‌اید؟ تهرانی‌ها به‌سمت صندوق‌های رأی هجوم برده‌اند و شما دارید از قافله عقب می‌مانید! بدین‌ترتیب تا ساعت یک بامداد روز شنبه رأی‌گیری ادامه پیدا کرد.

‌سوال آخر. چرا اسم کتاب را گذاشتید «نام و ننگ سال‌های زردفام»؟

من روی کتاب‌ها اسمی گذاشته‌ام متناسب با شرایط آن زمانه. «سرد و گرم روزگار» برمی‌گردد به آن دوران سختی تا ۱۸ سالگی. «بهار زندگی در زمستان تهران» هم برمی‌گشت به حضورم در تهران و روزنامه و دانشگاه. «گرگ و میش هوای خردادماه» مربوط است به دوره دوم خرداد. «بندی خانه رنج و رهایی» به زندان اولم اشاره داشت. این دوره، دوره‌ای به‌معنای واقعی زرد بود. اصطلاحاً به روزنامه‌های بی‌اعتبار، زرد می‌گوییم. این دوره هم دوره بی‌اعتباری است!

‌یاد آن خاطره تلخی افتادم که وقتی از زندان به منزل بازمی‌گردید، در بلوک استقبال سردی از شما می‌شود و همین همسرتان را ناراحت می‌کند.

اصلاً استقبالی نشد. من البته هیچ‌وقت چنین انتظاری نداشتم و هیچ‌وقت به قصد استقبال دیگران اقدامی انجام نمی‌دهم که بعد بخواهم انتظاری از کسی داشته باشم. هر کاری که کرده‌ام برای آرامش وجدان خودم بوده است. همسرم هم هیچ‌وقت از هیچ‌کس گلایه‌ای نداشته است، ولی آنجا گویا یکی از همسایگان روز قبل از سفر حج بازگشته بود و در سرتاسر کوچه مورد استقبال گسترده قرار گرفته بود. وقتی من آمدم، اما هیچ‌کس به روی خود نیاورد. همین، همسرم را کمی و برای لحظه کوتاهی ناراحت کرد. البته ناراحتی خیلی زود رفع شد.

‌جایی هم نوشته بودید که در میان جوانان دستگیرشده هیچ‌کدام‌شان نه شما را می‌شناختند، نه اکبر گنجی را.

بله. مطلقاً اسم ما را نشنیده بودند. نسل جدیدی از کنشگران که با فضای سیاسی اصلاً آشنا نبودند، اما معترض بودند.

منبع: هم میهن