معصومه ابتکار

خلیج فارس:یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا بنزین است، اما نه بنزین مرسوم بلکه بنزین‌های آلوده‌ای که با دور زدن استاندارد‌ها تولید می‌شود و مشخص نیست در این دوره هم مثل گذشته این اتفاق رخ داده است یا خیر، اما برخی شواهد نشانه‌هایی از این خطر را هشدار می‌دهند.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از انتخاب، معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان محیط زیست، درباره پیشینه تولید و مصرف بنزین آلوده گفت: قبل از تدوین قانون هوای پاک، یک قانون درباره مقابله با آلودگی هوا وجود داشت که متعلق به قبل از انقلاب بود. در آن قانون هم از اهمیت سوخت صحبت شده بود. از سال ۷۹ در دولت آقای خاتمی مصوب کردیم که کیفیت سوخت باید اصلاح شود و با استاندارد‌های روز دنیا در زمینه کیفیت سوخت مصرفی خودرو‌ها و نیروگاه‌ها فعالیت کنیم تا آلودگی برطرف شود.

این کار از دولت آقای خاتمی شروع شد و حذف سرب از بنزین در آن دوره خیلی سر و صدا کرد. این کار برای وزارت نفت خیلی سخت بود، اما بالاخره انجام شد و سرب از سال ۸۰ دیگر از بنزین توزیع در داخل کشور حذف شد.

الان در هوا سرب ناشی از بنزین که عمده‌ترین منبع سرب بود، نداریم، مگر شهر‌هایی که فعالیت معدنی در نزدیک آن‌ها وجود دارد. نتیجتا در بحث استانداردسازی بنزین وزارت نفت سال هاست که فعالیت می‌کند؛ این استاندارد‌ها به یورو ۲ ارتقاء پیدا کرد و همانطور که در دنیا نیز بحث کیفیت بنزین ارتقاء یافت در ایران نیز باید این کار صورت می‌گرفت. اما از سال ۸۴ به بعد این کار جدی گرفته نشد و در سال ۸۸ هم ایران درگیر تحریم‌های سنگین بنزین شد.

وی در رابطه با علت تولید بنزین پتروشیمی بیان کرد: واردات از سال ۸۸ بنزین قطع شد. به علت بی برنامگی در آن دوره یک نفر پیشنهاد داده بود که کسری بنزین را از محل ترکیبات بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها تامین کنیم. آن ترکیب از نظر استاندارد اصلا بنزین نیست و از نظر سلامت بسیار خطرناک است و ترکیبات بنزن و تلوئین در آن بسیار بالاتر از حد استاندارد است. مثلا بنزن یک ترکیب کارتینوژن درجه A است و منجر به سرطان می‌شود. از این جهت کیفیت بنزین پتروشیمی کاملا روشن است. اما متاسفانه از سال ۸۹ این کار صورت گرفت.

یک گزارش خیلی محرمانه از پتروشیمی در آن سال برایم ارسال شد که اصلا باورکردنی نبود. ولی بررسی‌های ما در شورای شهر نشان داد این موضوع حقیقت دارد و از آقای قالیباف خواستیم که دستگاه‌های سنجش هوا وارد شود و بعد از چند ماه شرکت کنترل کیفیت هوا اطلاع داد که متاسفانه این مسئله اتفاق افتاده و میزان بنزن در هوای تهران چندصد برابر حد مجاز است. ما در آن دوره به دولت و شهرداری تذکر دادیم که وضعیت هوا چگونه است و زمانیکه فهمیدیم کسی توجه نمی‌کند من مصاحبه کردم.

او افزود: در سال ۹۲ که دولت عوض شد من به سازمان محیط زیست رفتم و متوجه شدم آنجا نیز گزارش‌هایی درباره کیفیت بنزین پتروشیمی وجود داشته است، اما اجازه نداده بودند که این موضوع علنی شود. گروهی از دانشگاه شهید بهشتی در آن دوره جلسه‌ای با من گذاشتند و تایید کردند که طی سال‌های ۹۰ و ۹۱ میزان بنزن در هوای شهر تهران بسیار بالاتر از حدمجاز بوده است. ما فورا با آقای زنگنه صحبت کردیم و خواستیم که سریعا بنزین پتروشیمی از چرخه توزیع حذف شود. آقای زنگنه این درخواست را بررسی کردند و بهمن ماه ۹۲ گفتند که بنزین را چرخه حذف می‌کنیم و اردیبهشت ۹۳ آن را اجرا می‌کنیم.

ابتکار درباره اتهامات به وی در رابطه با واردات بنزین گفت: هم زمان با حذف بنزین پتروشیمی، کمپین تخریب من شروع شد و جریان پایداری و دولت قبل که جشن خودکفایی بنزین گرفته بودند و بنزین پتروشیمی را از دست رفته می‌دیدند؛ فعالیت‌های منفی بسیاری را شروع کردند.

کمیسیون اصل ۹۰ که آقای مختارپور در آن حضور داشت و بعدا مشخص شد جرائمی نیز دارد، در کنار آقای میرکاظمی و آقای حسینیان و چند نفر دیگر هر کاری که می‌توانستند انجام دادند و ما را متهم به سند سازی کردند. در حالیکه همه چیز روشن بود و مدارک وزارت نفت هم که رسید نشان داد ترکیبات غیرمجاز در بنزین از کدام پتروشیمی‌ها تولید شده است.

این اسناد هنوز هم موجود است و کسی نمی‌تواند منکر آن شود. آن زمان ما مستندات را به سازمان‌های مختلف از جمله سازمان بازرسی و رئیس جمهور ارسال کردیم که چنین اتفاقی افتاده است. اما تخریب‌ها تمام نشد و همسر من را متهم کردند که واردات بنزین انجام می‌دهد. وزارت نفت پس از آن اعلام کرد هیچ شخصیت حقیقی نمی‌تواند این کار را بکند و این کار فقط توسط دولت انجام می‌شود. پس از آن ماجرای جمشید آرین را راه انداختند و گفتند، چون نفع ما در بنزین بوده با ماشین برقی او مخالفت کردیم که تمام این داستان ساختگی بود.

نامه‌ای که آرین مدعی بود ما با آن مخالفت کردیم جعلی بود و دادگاه نیز تایید کرد که آن نامه و سربرگ و امضا جعلی است و جمشید آرین محکوم و متواری شد.

ابتکار در رابطه با تولید بنزین آلوده در حال حاضر گفت: برخی کارشناسان می‌گویند زمزمه بازگشت بنزین پتروشیمی به جایگاه دوباره مطرح شده و با کمبود بنزین ناچار به این کار شده اند، اما من نمی‌توانم این ادعا را تایید کنم. ولی تاکید می‌کنم که ما با برنامه ریزی و استمرار آن در دولت آقای روحانی توانستیم بنزین پتروشیمی را حذف کنیم. نتیجه آن اقدامات این بود که روز‌های ناسالم تا حد قابل توجهی کاهش یافت. در آن سال‌ها بخصوص در دولت اول آقای روحانی که این موضوع خیلی جدی گرفته شد، مقابل مازوت سوزی هم ایستادیم. درباره گازوییل هم، گوگرد گازوییل از ۵۰ هزار قسمت در میلیون به ۵۰ قسمت در میلیون کاهش پیدا کرد.

حتی در شرایط فعلی، با توجه به اقدامات گذشته در برخی شاخص‌ها وضعیت بهتر شده است. مثلا با انژکتوری شدن موتور‌های بنزینی در کشور که از دولت هفتم شروع شد به این رسیدیم که مونوکسید کربن دیگر آلاینده اصلی شهر‌ها نیست. از بنزین هم سرب حذف شد و سرب آلاینده اصلی نیست. گوگرد هوا نیز که به شدت بالا بود، پایین آمد. این موارد که با برنامه و به شکل پایدار انجام شد باعث بهبود وضعیت شد. اما آنچه امروز آلودگی هوا را تشکیل می‌دهد ذارت کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و ۱۰ میکرون است که منشا آن‌ها آلودگی سوخت است. همچنین طبق آخرین مطالعات، فرسایش تایر‌ها در تولید این ذرات در کنار گرد و غبار نقش دارد.

ابتکار اشاره کرد: از دستاورد‌های بزرگ دولت دکتر روحانی قانون هوای پاک و اجرایی سازی آن با تدوین آیین نامه‌های مربوطه بود. اگر این قانون را اجرا کنند، همه دستگاه‌ها هماهنگ و کمیته‌های مختلف فرابخشی برگزار شود و کار به صورت منظم پایش شود، حتما می‌توانیم هوا را پاک کنیم. اما متاسفانه شواهد نشان می‌دهد که اراده لازم برای این کار‌ها وجود ندارد.

وی درباره اقدامات دولت قبل درباره آلودگی هوای صنایع گفت: ما چند کار در ارتباط با صنایع کردیم. اول اینکه اجرای قانون هوای پاک می‌تواند به این مسئله کمک کند. استاندار‌های خروجی صنایع را در سال ۹۶ در دولت بررسی کردیم و الان خوداظهاری صنایع باید برمبنای مولفه‌های جدید صورت بگیرد و لازمه آن اقتدار سازمان محیط زیست است. حمایت از این سازمان توسط دولت در مراجع قضایی می‌تواند این مسئله را حل کند.

اگر سلامت مردم و آلودگی هوا اهمیتی دارد، باید سازمان محیط زیست در راس قرار بگیرد. کیفیت سوختی که به صنایع و نیروگاه‌ها داده می‌شود مسئله مهمی است. کمیسیونی در دوره مسئولیتم داشتیم که در زمینه توزیع سوخت پاک کار می‌کردیم. اگر قرار باشد این مسئله جدی گرفته نشود و این همکاری بین بخشی وجود نداشته باشد کماکان شاهد آلودگی شدید هوا خواهیم بود.

خلیج فارس:معصومه ابتکار در روزنامه اعتماد نوشت: از جمله واکنش‌های جدی و تاثیرگذار به کشتار فلسطینیان طی دو ماه اخیر متعلق به دانشجویان و دانشگاهیان کشور‌های مختلف بوده است. این تظاهرات سبب فشار‌ها و برخورد با دانشجویان و مقامات دانشگاهی در موارد متعددی شد، چنانچه کنگره امریکا به دانشگاه‌های معتبر آن کشور فشار آورد که چرا گذاشتید صدای اعتراض دانشجویان شنیده شود! و دیدیم که برای زهرچشم گرفتن هم، بعد از پس گرفتن ۱۰۰ میلیون دلار کمک مالی استیونس میلیاردر یهودی از دانشگاه پنسیلوانیا، رییس آن دانشگاه مجبور به استعفا شده است؛ مصداق بارز «گنه کرد در بلخ آهنگری/ به شوشتر زدند گردن مسگری».

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از فرارو؛متاسفانه انسان امروز کم و بیش در همه کشور‌ها شاهد برخورد‌هایی چنین دون شأن انسانیت و مکان‌های علمی و پژوهشی است. فیلمی که از جلسه کنگره امریکا در شبکه‌های ماهواره‌ای و اجتماعی در روز‌های اخیر پخش شد در واقع صحنه‌های بازجویی و محاکمه روسای سه دانشگاه پنسیلوانیا، ام‌ای‌تی و هاروارد بود که دانشجویانش به طرفداری از آتش‌بس در غزه و اعتراض به روند حمایت یکجانبه از نسل‌کشی رژیم صهیونیستی تجمع کرده بودند. این اتفاق در کنگره کشوری رخ داده که ادعای رهبری جهان آزاد را داشته و با پیشینه خوبی از پیشرفت تکنولوژی و علم، دانشگاه‌های سرآمد جهانی در زمینه‌های مختلف علمی را به نام خود ثبت کرده است.

رویکرد شرم‌آوری که شبیه دادگاه‌های تفتیش عقاید قرون وسطایی بوده و نشان می‌دهد «ادعا» متضمن هیچ چیز نیست. از آنجا که تکرار این نوع برخورد‌ها می‌تواند بنیان‌های سرکوب آزادی بیان و اندیشه در مراکز علمی را تقویت کند و مسیر زورمداران در خفقان صدای حق‌طلبان به‌خصوص نسل جوان را هموار سازد، باید با واکنش‌ها و هشدار‌های لازم روبه‌رو شود. به‌خصوص بعد از وتوی قطعنامه آتش‌بس غزه در شورای امنیت که اوج ظلم و سوءمدیریت به شمار می‌آید…

بر انسان‌های فرهیخته و دانشگاهیان جهان است که از آزادی بیان و حق اعتراض در جوامع و خصوصا دانشگاه دفاع کنند و تسلیم گزاره یکی دانستن «مبارزه با آپارتاید و صهیونیزم» و «مبارزه با یهودیت» نشوند و همین طور هشداری عمومی که هر ادعایی را با عملکرد‌ها بسنجید؛ هشداری به وجدان‌های بیدار که با هر جریانی تا آنجا پیش بروید که اصول اولیه انسانی را زیر پا نگذارد و باز هم به مصداق ضرب‌المثل ایرانی که «یک سوزن به خودمان بزنیم، یک جوالدوز به دیگران» به خود و روند‌های جاری در محافل علمی و دانشگاهی کشور نگاه کنیم و بدانیم در مسیر باطل حرکت کردن، منافاتی با ادعا‌ها ندارد و برخورد‌های حذفی و امنیتی کنونی در دانشگاه‌های کشورمان با اساتید و دانشجویان هم از این قاعده مستثنی نیست.

بار دیگر باید ندای دلسوزانه منتقدانی مانند خاتمی عزیز را شنید که به ادامه روند‌های محدود کننده در دانشگاه‌ها هشدار می‌دهند و عواقب ناگوار این رفتار‌ها را بر ساحت علم و دانش بر می‌شمارند. فرقی نمی‌کند هر جا که باشد صدای اعتراض را باید شنید. نباید گذاشت ندای حق‌طلبی دانشجویان و دانشگاهیان به خاموشی بگراید. شاید که بعد از این رفتار‌های قرون وسطایی، امیدی به تجدید حیات و دوران جدیدی از روشنگری جهانی در پیش باشد.

خلیج فارس:معصومه ابتکار رییس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر فقط یک دستاورد در سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم داشته باشم، همین حذف بنزین پتروشیمی و بهبود کیفیت بنزین است

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از پیام ما، پس از ۱۰ سال از حذف بنزین‌های موسوم به «بنزین پتروشیمی» از چرخهٔ سوخت کشور و با شدت گرفتن آلودگی هوا، در روز‌های گذشته برخی حامیان دولت از جمله روزنامهٔ «وطن امروز» بار دیگر ادعای آلاینده نبودن بنزین پتروشیمی را تکرار کردند و با خطاب قرار دادن «معصومه ابتکار»، رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست، حذف این سوخت را در آلودگی هوای تهران و شهر‌های بزرگ بی‌اثر می‌دانند.

پس از این انتقادات، ابتکار در گفتگو با «پیام ما» آلایندگی و حذف بنزین‌های پتروشیمی را روایت کرد.
او می‌گوید که در همان ابتدای کار و پیش از آغازبه‌کار دولت یازدهم، زمانی که موضوع آلایندگی این بنزین‌ها را در شورای شهر تهران مطرح کرده، «تهدید» شده است؛ اما پیگیری‌ها برای حذف این سوخت آلاینده را یکی از نقاط مهم کارنامهٔ خود در سازمان حفاظت محیط زیست می‌داند.

شما پیش از حضور در دولت یازدهم و در دوران عضویت در شورای شهر تهران دربارهٔ توزیع بنزین‌های تولید پتروشیمی‌ها هشدار دادید. آن زمان دولت از کیفیت سوخت دفاع می‌کرد و کمتر دربارهٔ بنزین‌های پتروشیمی صحبت می‌کرد. شما از کجا متوجه آلاینده بودن این بنزین‌ها شدید؟

اولین‌بار سال ۱۳۸۹ بود که من در شورای شهر مسئول کمیتهٔ محیط زیست بودم. آن زمان فردی ناشناس که خودش را به‌عنوان مهندس پتروشیمی معرفی کرده بود، از طریق ایمیل گزارشی را برای من ارسال کرد که گزارشی دقیق و علمی بود. در گزارش نوشته شده بود که به‌دلیل تحریم‌هایی که برای بنزین پیش آمده و امکان خرید بنزین از خارج از کشور نیست و تولید داخلی نیز کافی نیست، راه‌حلی را در این ایمیل به من گفته بودند که می‌شود از ترکیبات فرایند پتروشیمی بنزینی به‌نام «بنزین پیرولیز» تهیه کرد.

این بنزین سوخت بی‌کیفیتی با میزان آروماتیک بالا است. آروماتیک‌ها ترکیبات حلقوی مانند بنزن و تولوئین هستند که میزان خوش‌سوزی بنزین را افزایش می‌دهند (عدد «اُکتان» بنزین را بالا می‌برند)، ولی ترکیبات بسیار خطرناک با عوارض بهداشتی شناخته‌شده‌ای هستند. مثلا بنزن از نظر سرطان‌زایی در ردهٔ اول است. به‌همین دلیل این ترکیبات به‌هیچ‌عنوان در سوخت استفاده نمی‌شود و قابل‌قبول هم نیست که این مواد در بنزین باشند. درواقع، استاندارد میزان مجاز این ترکیبات در بنزین صفر است و نباید در سوخت و هوای آزاد وجود داشته باشند.

با گزارش چه کردید؟

با توجه به شرایطی که کشور داشت، این گزارش را به کمیتهٔ محیط زیست شورای شهر بردم و در آنجا با مشاوران صحبت کردیم و به‌عنوان یک هشدار مطرح کردیم. همانجا برخی افراد مطرح کردند که از مردم شنیده‌اند که در جایگاه‌های توزیع سوخت بو و رنگ بنزین تغییر کرده است. بعد از آن از شهردار وقت خواستیم اندازه‌گیری آروماتیک‌ها خصوصاً بنزن در هوای تهران انجام شود، چون اندازه‌گیری بنزن به‌صورت متداول و روزانه انجام نمی‌شود؛ چون ترکیبی نیست که میزان آن ناگهانی در هوا افزایش پیدا کند که لازم به اندازه‌گیری روزانه باشد.

ابتدا تجهیزات اندازه‌گیری در شرکت کنترل کیفیت هوا نبود و بعد از چندماه تجهیزات را تهیه کردند و گزارش‌های اولیه بعد از اندازه‌گیری نشان‌دهندهٔ بالا بودن جدی مقدار بنزن در هوای تهران بود. اول در پمپ‌بنزین‌ها که ممکن است به‌طور معمول میزان آلودگی زیاد باشد، غلظت بنزن بسیار بالا بود و بعد در مکان‌های عمومی مثل میدان تجریش هم این رقم بسیار بالا و چندین برابر حد مجاز یعنی ۳۰۰ تا ۴۰۰ برابر حد مجاز بنزن بود.

آیا پس از اندازه‌گیری میزان بنزن در هوا، اقدامی توسط دولت انجام شد؟

وقتی شرکت کنترل کیفیت هوا گزارش‌ها را تهیه کرد، من این گزارش‌ها را به شورای شهر بردم و رسماً از آقای چمران (رئیس شورای شهر) درخواست کردم که به دولت ابلاغ شود که این وضعیت قابل‌قبول نیست و بسیار مخاطره‌آمیز است. اول انکار کردند و گفتند اصلاً چنین چیزی نیست. بعد از آن این انکار به تهدید رسید و من را تهدید کردند که نباید این موضوعات مطرح شود، چون مخل امنیت ملی است. من هم گفتم سلامت و زندگی مردم و این آلودگی‌ها هم به‌شکلی دیگر مخل امنیت مردم است و فرقی ندارد. این کشمکش ادامه پیدا کرد و ما روی موضع خودمان ایستادیم.

سال ۱۳۹۲ دولت یازدهم روی کار آمد و شما مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست را به‌عهده گرفتید. آن زمان چه کردید؟

با شروع دولت، با توجه به گزارش‌هایی که در اختیار داشتم، پیگیر موضوع شدم. خوشبختانه داخل سازمان حفاظت محیط زیست هم گزارش‌هایی وجود داشت، اما از سطح کارشناسی بالاتر نرفته بود و مدیران وقت اجازه نداده بودند که این گزارش‌ها بالاتر برود. هم‌زمان گروهی از استادان دانشگاه شهید بهشتی اعلام کردند که خودشان به‌صورت مستقل و با تجهیزات خودشان آلاینده‌های هوا را اندازه‌گیری کرده بودند و آن‌ها هم تأیید همان گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوا بود.

آنجا به این جمع‌بندی رسیدم که ما باید اقدامی جدی انجام دهیم. از خود وزارت نفت گزارش‌هایی را گرفتیم که نشان می‌داد نوعی بنزین که محصول برخی واحد‌های پتروشیمی است، به بنزین معمولی اضافه شده تا جبران کمبود آن سال‌ها باشد. من این موضوع را در آبان‌ماه سال ۹۲ به آقای زنگنه، وزیر وقت نفت اعلام کردم و ایشان در بهمن‌ماه همان سال اعلام کردند که بررسی کرده‌اند و این موضوع درست است. ایشان به ما گفتند که به ما فرصت بدهید که تا اردیبهشت‌ماه (۱۳۹۳) این بنزین‌های آلوده جمع‌آوری شوند و دیگر توزیع نشوند.

به‌نظر می‌رسد آن زمان این اقدام مخالفان زیادی داشت. مرور خبر‌های آن زمان نشان می‌دهد که کمیسیون اصل نود مجلس هم با این اقدام مخالف بود.

بله. با این اعلام وزارت نفت، حملات تخریبی آغاز شد. انواع و اقسام اتهام‌ها به ما زده شد. آقای پورمختار که آن‌موقع رئیس کمیسیون اصل نود مجلس بود و بعداً محکوم شد، هر روز ما را در مجلس می‌خواست؛ نه برای حمایت از این تصمیم بلکه با هدف اتهام‌زنی و دروغ خواندن این مسائل مربوط به بنزین‌های پتروشیمی. بالاخره یک تیمی از جبههٔ پایداری به‌دنبال این بودند که به‌خاطر حذف بنزین پتروشیمی من را در مجلس محکوم کنند.

آقای پورمختار همان زمان گفته بود که مبنای اندازه‌گیری بنزن اشتباه بوده و بنزن فقط از پمپ‌بنزین‌ها اندازه‌گیری شده و به کل شهر تعمیم داده شده است.

خیر. ایشان اشتباه می‌کنند. هوای آزاد هم اندازه‌گیری شده. در شرکت کنترل کیفیت هوا ما هوای آزاد را هم توانسته بودیم اندازه‌گیری کنیم.

چند‌سال بعد از توقف توزیع بنزین پتروشیمی، فردی به‌نام «فریبرز پناهی» که ادعا می‌کرد مبدع این روش تولید بنزین بوده با وب‌سایت مردم‌سالاری آنلاین گفتگو کرد و گفت این روش به اشتباه به‌کار گرفته شده و به همین دلیل میزان بنزن سوخت توزیعی بسیار بالاست. آیا آن فردی که از ابتدا برای شما گزارش ارسال کرد، همین شخص بود؟

این موضوع را نمی‌دانم. گزارش از طریق یک فرد ناشناس و با ایمیل به دست من رسیده بود. ولی اطلاعاتش بسیار دقیق و علمی بود. به خاطر ندارم که آیا فردی که نام بردید بعداً هم به ما گزارش دادند یا خیر. اما من تمام این اطلاعاتی که درمورد بنزین پتروشیمی به دستم رسید و تمام گزارش‌های رسمی بعدی و حتی برگه‌هایی را که وزارت نفت به‌صورت روتین راجع‌به کیفیت سوخت هم به سازمان محیط زیست و هم برای امور داخلی‌اش خودش ارائه می‌کرد، همراهم دارم.

حتی گزارش‌هایی دربارهٔ اینکه طی چه سال‌هایی از چه واحد‌های پتروشیمی، چه میزان از این بنزین مخلوط‌شده، چه میزانی بنزن و سایر آروماتیک‌ها را داشته، همه را در اختیار دارم. آلاینده و مضر بودن این بنزین‌ها صد درصد درست است و این اشتباه خیلی بزرگی بود که با تصمیم‌گیری عجولانه و فقدان دانش کافی که در آن دولت بود، انجام شد.

متأسفانه بین دو تا سه سال مردم ما در کلانشهر‌ها از این بنزین‌ها استفاده کردند. بعد آمدند و گفتند که توزیع این بنزین‌ها در تهران نبوده، در صورتی‌که ما این اندازه‌گیری‌ها را در تهران انجام دادیم. در شهر‌های دیگر هم بود. همیشه می‌گویم که اگر فقط یک دستاورد در سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم داشته باشم، همین حذف بنزین پتروشیمی، بهبود کیفیت بنزین و کلاً بهبود روند کار مدیریت آلودگی هوا بوده است.

آیا آلایندگی این بنزین‌ها فقط مربوط به بنزن و ترکیبات آروماتیک بود؟ یا اینکه آلودگی‌هایی دیگر هم برای هوا داشتند؟

آلاینده‌های دیگری هم بود. بگذارید این موضوع را بگویم که ما از دورهٔ ریاست‌جمهوری آقای خاتمی یعنی از سال ۷۸ تا ۷۹ که برنامهٔ جامع کاهش آلودگی هوا را آغاز کردیم، در یک سری زمینه‌ها کار‌هایی بود که تا امروز نتیجه داده است. اولین آن حذف سرب از بنزین بود که امروز دیگر در بنزین سرب وجود ندارد و ترکیبات دیگری در بنزین جایگزین شد. اقدام دیگر حذف خودرو‌های کاربراتوری و جایگزینی خودرو‌های انژکتوری بود که باعث کاهش منوکسیدکربن از هوا شد.

قبلاً موضوع منوکسیدکربن بسیار جدی بود، اما از آن موقع تا حالا دیگر این آلاینده بسیار کاهش پیدا کرده است. موضوع دیگر کاهش گوگرد در گازوئیل بود. در گازوئیل چیزی حدود چهارهزار تا پنج‌هزار قسمت در میلیون گوگرد وجود داشت و این به حدود ۵۰ واحد در میلیون رسید.

این یعنی گوگرد هم از آلاینده‌های هوای شهر‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرد. الان مهمترین آلاینده ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون است که هم منشأ سوخت دارند و هم از منشأ دیگر مثل گردوغبار هستند. اما گزارش‌هایی آن زمان داشتیم که همین ترکیبات آروماتیک خصوصاً بنزن در موقع احتراق می‌توانند به تشکیل ذرات معلق و افزایش این آلاینده‌ها در هوا کمک کنند. اما فارغ از اینها، وجود ترکیبات آروماتیک در هوای شهر‌ها یک تهدید بسیار جدی بود. به همین خاطر هم افراد مختلف تلاش داشتند این موضوع را انکار کنند و دست به اتهام‌زنی‌هایی به من و حتی خانوادهٔ من زدند.

آن زمان می‌گفتند همسر شما در واردات بنزین نقش دارد و به‌همین خاطر شما علیه بنزین‌های پتروشیمی اقدام کردند.

بله، این داستان‌سرایی را انجام دادند. درحالی‌که موضوع ما بنزین ساخت داخل یا بنزین وارداتی نبود، بلکه موضوع اصلی این بود که سوخت کشور باید با استاندارد یورو ۴ توزیع می‌شد و اول از همه باید آن بنزین‌های آلوده از چرخه خارج می‌شد.

فکر می‌کنید افزایش کیفیت بنزین به‌ تنهایی می‌تواند باعث جلوگیری از آلودگی هوا شود؟

عوامل مختلفی در آلودگی هوا نقش دارند. کیفیت بنزین از مسائل بسیار مهم است؛ چون خودرو‌های ما بنزین‌سوز هستند. اتکا به خودروی شخصی بسیار زیاد است و حمل‌ونقل عمومی توسعهٔ لازم را پیدا نکرده است. در این شرایط افزایش کیفیت بنزین بسیار مهم و مؤثر است. اما در کنار این موضوع و براساس یافته‌های یک مطالعه که در سال ۱۳۹۶ انجام شد، فرسایش تایر خودرو‌ها ذراتی را تولید می‌کند که در حال تبدیل شدن به آلایندهٔ اصلی هوا هستند.

نزدیک به پنج میلیون خودرو و موتورسیکلت در تهران تردد می‌کنند و این عدد بالایی است و فرسایش این تایر‌ها به آلودگی کمک زیادی می‌کند. علاوه‌بر اینکه سوخت نیروگاه‌ها نیز در این سال‌ها به آلودگی هوا اضافه شده است. امیدوارم دیگر و تحت هیچ شرایطی اشتباه توزیع بنزین پیرولیز و استفاده از ترکیبات آروماتیک برای افزایش حجم بنزین تکرار نشود.

بخش‌هایی از این گفتگو را می‌خوانید:

پس از اظهارات همسر رییس‌جمهور در نیویورک در این خصوص که مردان ایرانی دوست ندارند همسرانشان کار کنند و زنان ایرانی هم مایل هستند در خانه بمانند! با واکنش‌های بسیاری از ایرانیان مواجه شد. در ادامه هم رسانه‌های اصولگرا به مقایسه دو گفتمان شامل قرائت افراطی جناح راست و گفتمان اصلاحات در خصوص زنان پرداختند. نظر شما درباره اتهامات مطرح‌شده علیه زنان ایرانی و اصلاح‌طلبان چیست؟

اتهام غربگرایی، غرب‌زدگی و… که سال‌هاست به جریانات اصلاح‌طلب و رفورمیست‌ها زده می‌شود، شعاری است که از ابتدای شکل‌گیری این جنبش توسط جریانات تندروی راست علیه اصلاح‌طلبان به کار گرفته شده است. البته طیف‌های میانه و معتدل اصولگرا، دنبال این نوع انگ‌زنی‌ها نیستند و امروز هم نزدیکی‌هایی به جریان اعتدال پیدا کرده‌اند. اما استفاده از عباراتی مثل غرب‌زدگی در جریان تند، افراطی و رادیکال جناح راست که اکثرا تحت‌تاثیر تفکرات آقای مصباح و موسوم به مصباحیون هستند، جنبه شعاری و تبلیغاتی دارد. اتفاقا در این ادعا و تهمت‌ها، تضاد‌ها و مغایرت‌های فراوانی وجود دارد. نمونه بارز این مغایرت‌ها وجود افرادی مثل خود من است. افرادی که در جبهه اصلاحات حضور دارند و اساسا گرایشی به سمت غرب یا شرق ندارند. البته تفاوت‌های بنیادینی میان نوگرایی، واقع‌بینی، آینده‌نگری از یک طرف و نگاهی که سعی می‌کند مردم را در گذشته نگه دارد وجود دارد.

درباره این تفاوت‌ها توضیح می‌دهید؟

باید توجه داشت، تفاوت میان گفتمان اصلاحات تنها در بحث زنان خلاصه نمی‌شود، هر چند مطالبات زنان یکی از حوزه‌های نمایانی است که این تفاوت‌های بنیادین در آن برجسته می‌شود. اما در مباحث دیگری مثل شایسته‌سالاری، قانون‌گرایی، آزادی‌های اساسی، تنش‌زدایی با جهان، تخصص‌گرایی، مردمسالاری و… با دو گفتمان و دو نگاه مواجه هستیم. طیف‌های رادیکال جناح راست، اساسا رای مردم را فاقد موضوعیت دانسته و معتقدند اولویت برای زنان کار‌های خانه است مگر بالضروره کار بیرونی.

موضوع هم گسترده‌تر از جهت‌گیری‌های سیاسی و جناحی بوده و ریشه‌های دیگری هم دارد. یک طیف، جمهوری اسلامی و قانون‌گرایی را دنبال می‌کند و طیف دیگر خلافت اسلامی و سیطره اقلیتی محدود و جزم اندیش را بر اکثریت جامعه.

ولی قبول دارید که در این قرائت‌های متفاوت و در برخی موارد متضاد، موضوع «زن» یک نقطه کانونی و اساسی است؟

یکی از مسائل اصلی در این رویارویی، مساله «هویت مستقل زن» است. جریان متحجری که این روز‌ها قدرت آشکارتری دارد، هویت مستقلی برای زنان قائل نیست. مثال‌های این نوع نگاه هم در جامعه جاری و ساری است و مردم هر روز با تبعات مخرب آن دست به گریبان هستند. از منظر این طیف‌های رادیکال، زن یا باید مادر باشد، یا دختر باشد یا همسر. یعنی در این نوع نگاه، زن به عنوان ما هُو زن معنا ندارد و در سایه سرپرستی یک مرد است که هویت پیدا می‌کند و لاغیر. شما این نگاه را با واقعیت‌های امروز جامعه ایران مطابقت دهید تا متوجه شوید مسوولان فعلی تا چه اندازه از واقعیت‌های جامعه دور هستند.

تبعات مخرب نگاه محدودکننده نسبت به زنان چیست؟ به هر حال مشکلات اقتصادی در کشور جدی است، از سوی دیگر مدام در صدا و سیما به اظهارات دولتمردان و حتی اظهارات نزدیکان رییس جمهور و سایر تریبون‌ها اشاره می‌شود که زنان نباید کار کنند، نباید استقلال اقتصادی داشته باشند و باید در پستوی خانه بنشینند. این گفتمان تا چه اندازه ایران را از روند توسعه و پیشرفت دور می‌کند؟

بدون تردید این نگاه به پیشرفت کشور آسیب‌های جدی می‌زند و ضربه ابتدایی به توسعه انسانی است که زیربنای هر توسعه و پیشرفتی است. وقتی به زن، نگاه انسانی نشود، جامعه متوجه این تضاد‌ها می‌شود و ارتباط خود را با نهاد‌های حاکمیتی قطع کرده و مسیر خود را دنبال می‌کند. برای توسعه باید اقشار مختلف روی کار بیایند و این نگاه افراطی که در دولت و جریانات تندرو جاری و ساری است، زنان را محدود در خانه می‌خواهد. فراموش نکنید، در انتخابات دوم خرداد ۷۶، این زنان بودند که مشارکتی بالا را شکل دادند. این روند در انتخابات ۹۲ و ۹۶ و انتخاب آقای روحانی هم تکرار شد. در دوره آقای روحانی، رای زنان از مردان بیشتر بود. به خصوص نسل جوان متوجه این واقعیت‌ها می‌شود. وقتی چارچوب‌هایی برای نسل جوان تعریف می‌شود که حتی با نگاه دینی هم سازگاری ندارد آن‌ها واکنش نشان می‌دهند. بخشی از این واکنش‌ها حضور در انتخابات است و زمانی که فضا برای انتخاب افراد شایسته به دلیل ردصلاحیت‌ها فراهم نشود، با عدم شرکت در انتخابات پیام مورد نظر خود را ارسال می‌کنند.

در نگاه دینی، چه رویکردی در خصوص مشارکت زنان تصویرسازی می‌شود؟

در نگاه دینی و بر اساس آیات قرآن کریم، زن هر آنچه به دست می‌آورد برای خودش است و مرد هم همین‌طور. اما صداوسیما و تریبون‌های حاکمیتی به استقلال مالی زنان روی خوش نشان نمی‌دهند. در دوره حضور در معاونت زنان یکی از پروژه‌های ما مطالعه و کار پژوهشی در خصوص زندگی حضرت خدیجه کبری همسر پیامبر بود. در این پژوهش مشخص شد تا چه اندازه این بانو از نظر اقتصادی، اجتماعی و رفتاری مستقل و بر فعالیت‌ها مسلط بوده است. حضرت خدیجه (س) قبل از ازدواج با پیامبر (ص) و اسلام آوردن، نه فقط بزرگ‌ترین تاجر جزیره‌العرب، بلکه یک خیر و نیکوکار به ویژه برای ایتام بودند و در برنامه‌های اجتماعی مشارکت داشتند. ایشان پایه‌گذار تجارت حلال در منطقه بود؛ یعنی تجارتی بدون ربا و دزدی و دغل. این تصویر واقعی زن در اسلام است.

یک زمانی در جامعه رفاه و ثروت و پیشرفت وجود دارد، ممکن است برخی افراد و جریانات از ضرورت در خانه ماندن زنان صحبت کنند؛ اما امروز وضعیت اقتصادی و معیشتی خانواده‌های ایرانی به گونه‌ای است که حتی با وجود کار کردن توامان زن و مرد، باز هم چرخ زندگی نمی‌گردد، در این شرایط چطور همسر رییس جمهوری در گفتگو با رسانه‌های بین‌المللی می‌تواند بگوید، مردان ایرانی دوست ندارند زنان‌شان کار کنند. آیا این اظهارات تناسبی با واقعیت‌های اقتصادی، اجتماعی و تربیتی جامعه ما دارد؟

از گذشته تا به امروز زنان ایرانی همواره نقش عمده در تولید و چرخش اقتصادی جامعه و خانواده داشته‌اند. امروز این نقش برجسته‌تر شده است. زنان ایرانی هم در خانه و هم در بیرون از خانه فعالیت‌های فراوانی داشته‌اند. نسل جوان ایرانی اساسا چنین اظهاراتی را درباره محدود به خانه ماندن، عدم استقلال مالی و… برنمی‌تابد. این روند باعث اخلال در ارتباط با نسل جوان می‌شود. به همین دلیل است که جریان نواصولگرایی نمی‌تواند با جامعه ارتباط معقول برقرار سازد، چراکه گفتمان آینده‌نگر، واقع‌نگر و سازگار با جهان امروز ندارد. متوجه تحولات اجتماعی، ارتباطی، فرهنگی عصر حاضر نیست. موضوع، زمانی بحرانی می‌شود که این قرائت افراطی، خود را متصل به جریانات ارزشی و انقلابی می‌کند، کل این جریانات ریشه‌دار را هم با اخلال ارتباطی و گسست مواجه می‌سازد. بسیاری از تضاد‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و… سال‌های اخیر برآمده از این نگاه واپس‌گراست.

اما آیا اصلاح‌طلبان توانسته‌اند این ارتباط معقول با نسل جوان را برقرار سازند؟

بخشی از مشکلات گفتمان اصلاحات ناشی از تخریب‌های گسترده رقیب است. جریان رادیکال جناح راست، چون خودش نمی‌تواند ارتباط سالم با نسل جوان داشته باشد، تلاش می‌کند مسیر ارتباطی اصلاح‌طلبان یا نسل‌های جوان‌تر را مختل سازد. این رویکرد جناحی هر چند شاید در ظاهر یک نوع حذف رقیب به نظر برسد، اما در واقع منافع ملی و امنیت کشور را دچار اخلال می‌سازد. تداوم گسست حاکمیت و جوانان را ایجاد می‌کند.

در نگاه طیف‌های افراطی، زنان ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی برشمرده می‌شوند. یعنی حتی به‌زعم آنان مشکلات تربیتی مردان به این دلیل است که مثلا زنان پوشش مناسبی در جامعه ندارند! این دیدگاه چه تبعاتی می‌آفریند؟

این نگاه زن را منشأ مشکلات می‌داند، بنابراین راهبردی که ارایه می‌دهد، آن است که زنان در پستوی خانه‌ها بمانند. این نگاه برخلاف نگاه قرآنی است. در قرآن دستورات عفاف هم مردان و هم زنان را مخاطب قرار می‌دهد. به مردان هشدار می‌دهد که چشمان خود را پایین بیندازند. هر جا که به زن توصیه‌ای شده برای آزار ندیدن زنان است. در واقع زنان را نسبت به آزاری که مردان ممکن است متوجه آنان کنند، هشدار می‌دهد. اما در مجلس، لایحه منع خشونت علیه زنان که سال ۹۹ از دولت ارسال شد، ۵ ماه با سکوت، بی‌تفاوتی و عدم وصول مواجه و بعد با وجود اینکه توسط گروهی از نمایندگان متن تغییر داده شده، هنوز آن را برنتابیده‌اند.

با از دستور کار خارج شدن این لایحه، مجلس طرح حجاب و عفاف را مورد توجه قرار داد که با اعتراض مواجه است.

طرح حجاب و عفاف مشکلات زیادی برای جامعه ایجاد می‌کند. مجلس یازدهم حتی حاضر نیست این قانون را شفاف تصویب کند و ذیل اصل ۸۵ قرار می‌دهد، چون می‌دانند که جامعه نسبت به آن واکنش منفی نشان می‌دهد. این در حالی است که کشور با مشکلات اقتصادی، معیشتی، بیکاری، فقر، آسیب‌های اجتماعی و… روبه‌رو است. اما اولویت این مجلس طرح حجاب و عفاف است. هر روز تعداد زیادی از زنان این سرزمین به دلیل رفتار‌های خشونت‌آمیز آسیب می‌بینند، اما مجلس حاضر نیست دستور کار قانونی برای حفاظت از زنان در مقابل خشونت را تصویب کند. بر این اساس است که می‌گویم تفاوت‌های بنیادینی در گفتمان اصلاحات با گفتمان طیف‌های رادیکال جناح راست وجود دارد. اصلاحات به آزادی‌های مشروع تاکید دارد. مردم متوجه این تفاوت گفتمان‌ها هستند. اولین رکن امنیت ملی انسجام ملی و اعتماد عمومی مردم است که متاسفانه مورد بی‌توجهی یک جناح خاص قرار می‌گیرد. جناحی که اعتقادی به استیفای حقوق و آزادی‌های اساسی مردم ندارد و حقوق شهروندی را هیچ می‌انگارد.

فکر نمی‌کنید، ریشه ردصلاحیت‌ها و کاهش مشارکت‌ها را باید در همین قرائت‌های متفاوت بدانیم. همه می‌دانند که قرائت خاص جناح راست از حقوق شهروندی، آزادی‌های اجتماعی، زنان و… با پاسخ منفی مردم در انتخابات مواجه می‌شود. این امر در ادامه باعث می‌شود جناح راست چاره‌ای نداشته باشد. جز اینکه از طرق غیرمتعارف به وسیله حذف رقیب وارد ساختار‌های تصمیم‌ساز شود؟

جناح راست به خوبی می‌داند که پایگاه اجتماعی‌شان بسیار کاهش یافته است. به خصوص نسل جوان چنین قرائت‌های اجباری و واپس‌گرایانه را برنمی‌تابد؛ بنابراین رادیکال‌های جناح راست چاره‌ای ندارند جز اینکه از طریق ردصلاحیت رقیب فرصت حضور در ساختار مدیریتی کشور را پیدا کنند. بهانه این ردصلاحیت‌ها هم عناوینی، چون غرب‌زدگی اصلاح‌طلبان و… است. اگر مساله حفظ قدرت است به هر قیمت، چه نیازی به برگزاری انتخابات است؟ اما اگر قرار است رای مردم و نظر مردم اخذ شود باید اجازه داده شود، گروه‌های مختلف گفتمان و عملکرد خود را ارایه کنند و مردم تصمیم بگیرند چه فرد یا جریانی باید قدرت را در دست بگیرد. در قدرت ماندن یک طیف به هر قیمتی باعث می‌شود مردم دل‌زده شده و حاضر به مشارکت در انتخابات نشوند. ناکارآمدی طیف‌های تندرو طی سال گذشته کاملا نمایان بوده است. در بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و… نشان می‌دهد این طیف از حداقل توانایی برای تحقق مطالبات مردم و پیشرفت کشور برخوردار نیستند.