آفتابه خرج لحیم!/ طرحی نو دراندازید!

مصطفی ارجمند

“مسئولیت اجتماعی صنعت” یکی از پربحث ترین عناوین خبری تحلیلی طی یه دهه گذشته است؛ درست از زمانی که فعالان سیاسی اجتماعی به مزیتی به نام مسئولیت اجتماعی صنعت اشراف بیشتری پیدا کردند تا بتوانند با آن بخشی از ناترازی های اجتماعی را در جوامع پیرامون صنعت رفع کنند.

در این خصوص، تصمیماتی گرفته شده بود تا صنعت بتواند بیش از گذشته در دل جامعه پیرامون جا بازکند و پس از بحث های گسترده، به قانونی نانوشته بدل شد که هر بنگاه اقتصادی به ویژه در مناطق نفتخیز جنوب، سهمی را نه بر اساس دستورالعمل که بر اساس میزان احساس مسئولیت مدیران در حوزه مسئولیت های اجتماعی مصوب و هزینه کند.

با همه ی گلایه ها از کم و کیف ارقام اعتبار مسئولیت های اجتماعی، اما گام امیدوارکننده ای بود تا سهم مسئولیت اجتماعی با قانون یا بی قانون، جای خود را در ردیف های بودجه شرکت ها باز کند اما این پایان شیرین ماجرا نبود! نحوه ی هزینه کرد این اعتبار و استانداردهای پرداخت آن، اختلاف دیدگاه ها را در این بخش عمیق و عمیق تر ساخت.

مسئولان استانی معتقد بودند این اعتبار باید در حوزه های زیرساختی هزینه شود که متولی خاص دارد و کاری نمی کند یا توان انجامش را ندارد مانند ساخت و بهسازی راه ها، خطوط انتقال آب یا احداث مدارس و… .

برخی هم معتقدند این اعتبار تکافوی عقب ماندگی زیرساخت های فیزیکی محیط پیرامون را نمی کند و باید در مسیری کم هزینه اما با ارزش افزوده بالاتر هزینه کرد. نمونه اش را هم حمایت از نخبگان دانش آموزی و دانشجویی، برگزاری دوره های مهارت افزایی کارجویان و… می دانند.

البته که برخی دیگر هم می گویند بخشی از این اعتبارات در هیچ یک از دو بخش بالا هزینه نمی شود و قربانی سیاست و سلایق می گردد. هر چند که در این فقره، راستی آزمایی هم سخت است چون دسترسی به دیتای قابل شمارشی وجود ندارد.

به طور خاص، در استان بوشهر به عنوان پایتخت انرژی کشور با شلم شوربایی از شیوه و روش ها مواجهیم! هر سال خبرهایی منتشر می شود که فلان مبلغ اعتبار مسئولیت اجتماعی در سال اختصاص یافته و صرف فلان پروژه ها شده یا قرار است بشود؛ پروژه هایی که البته سالیان بعد هم همچنان از مسئولیت اجتماعی می خورند و به جایی نمی رسند.

حتما هم به جایی نمی رسند چون اعتبار مسئولیت های اجتماعی صنعت در جنوب استان بوشهر، به 1000 میلیارد تومان در سال نمی رسد اما تعمیر و بهسازی استاندارد اتوبان 20 کیلومتری در شهر مجاور عسلویه (سیراف-جم)، حوالی همین اعتبار را طلب می کند.

واقعیت این است که سال هاست خروجی اعتبار «مسئولیت اجتماعی» صنایع بزرگ استان بوشهر، مصداق “آفتابه خرج لحیم شده” و به جای سرمایه گذاری مولد و ارزش آفرین در حوزه های انسانی، پای تعمیر و تعویض خرابی ها هدر می رود.

پول مسئولیت اجتماعی صنعت، به جای آن‌که موتور توسعه انسانی و نخبه‌پروری را روشن کند، صرف جبران کوتاهی های ساختاری وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی می‌شود، به نحوی که گویی فلسفه وجودی مسئولیت اجتماعی، پرداخت هزینه برای
‏ اصلاح همان بی‌توجهی‌ها و کم‌کاری‌های قانونی سازمان‌های دیگر است.

صنایع ما در استان، به جای تمرکز بر زیرساخت نرم، یعنی پرورش سرمایه انسانی، ایجاد مراکز نوآوری، حمایت از آموزش تخصصی، تقویت فرهنگ پژوهش و هنر، اغلب بودجه CSR را صرف پروژه‌های کوتاه‌مدت و تعمیراتی می‌کنند؛ پروژه‌هایی که شاید در کوتاه‌مدت رضایت عمومی ایجاد کند اما در بلندمدت اثر توسعه‌ای ندارد.

بوشهر نیازمند صنعتگری است که مسئولیت اجتماعی را نه «حمایت در شرایط اضطرار» بلکه «سرمایه‌گذاری در آینده» بداند.

وقتی صنعت، به جای ساخت مدرسه‌ای تخصصی، حمایت از برنامه‌های علمی نوجوانان، یا راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌های فناوری، صرفاً آسفالت خیابانی را نو می‌کند یا خرابی بیمارستان را ترمیم می‌نماید، عملاً بخش خصوصی و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران استان، نقش پیمانکار اضطراری وزارت‌خانه‌ها را بازی می‌کنند.

این روند، یک نتیجه خطرناک دارد: انسان بوشهری توانمند، خلاق و دارای موقعیت رقابت ملی و جهانی شکل نمی‌گیرد. در غیاب این نگاه بلندمدت، استان بوشهر به‌رغم ثروت عظیم نفت و گاز و پتروشیمی، همچنان با کمبود نخبگان مدیریتی، علمی و فرهنگی مواجه خواهد بود.

مسئولیت اجتماعیِ هوشمند یعنی برنامه‌ریزی بر پایه مدل‌های جهانی (مثل ISO 26000 و دستور کار SDGs) و بومی‌سازی آن برای استان چون ایجاد دانشگاه‌های تخصصی و مدارس مهارت‌محور، حمایت از طرح‌های کارآفرینی جوانان و بانوان، سرمایه‌گذاری در هنر و فرهنگ بومی برای حفظ هویت استان، تامین بورسیه‌های آموزشی و پژوهشی برای نخبه‌های محلی و ایجاد مراکز نوآوری و آزمایشگاه‌های علمی مرتبط با انرژی و محیط‌زیست؛ نقطه‌ی تمرکزی که یا نیست یا در حد حداقلی و نمایشی است.

اگر ثروت صنعت در استان بوشهر به «پرورش انسان» میل کند، حتی پروژه‌های سخت‌افزاری هم اثر ماندگار می‌گیرند؛ چرا که پشت هر کارگاه، پالایشگاه و اسکله، انسانی با دانش و انگیزه و خلاقیت ایستاده است.

تا زمانی که مسئولیت اجتماعی صنعت مصداق آفتابه خرج لحیم است بوشهر در بهترین حالت، خرابی‌های امروز را تعمیر می‌کند و آینده را خالی می‌گذارد. وظیفه‌ی ما و مدیران صنعت، تغییر این نگاه است.