افت فشار گاز میدان پارس جنوبی و راه‌حل‌ها

از سال ۱۳۹۹مباحثی پیرامون افت فشار و افول تولید میدان گازی پارس جنوبی، شاهرگ انرژی ایران، که بیش از هفتاد درصد گاز کشور را تامین می‌کند، مطرح شده است.

به اذعان کارشناسان، فازهای ۱ تا ۶ و بخشی از فازهای جنوبی (از جمله ۱۲، ۱۵ تا ۱۸) وارد دوران افول تولید شده‌اند. بنابراین سیاست اجرایی دولت و پروژه‌های فشارافزایی، باید به جد دنبال شود کاری که همسایه جنوبی ما کشور قطر دنبال کرده است و این کشور بیش از ۲۰‌میلیارد دلار صرف پروژه معروف North Field Expansion کرد تا برای ۲۵ سال آینده، سطح تولید را نه‌تنها حفظ که تقویت کند. اگر افت فشار مخزن با راهکار حرفه‌ای مهار نشود، ما باید مدتها با مشکلاتی نظیر افزایش وابستگی به سوخت مایع، آلودگی محیط زیست، افزایش هزینه تولید نیروگاه‌ها و صنایع، افزایش خاموشی‌ها، افزایش ناترازی گاز و کاهش صادرات،افت تولید محصولات پتروشیمی و پالایشی و…دست و پنجه نرم کنیم.

انعقاد قراردادهای بلندمدت صادرات گاز با کشورهای مختلف از آسیای میانه تا جنوب آسیا و حتی اروپا، استفاده از نظام مالی جایگزین و ارزهای غیر دلاری (مثل ریال، روبل، یوان) و ایجاد نظام‌های مالی جایگزین، استفاده از قراردادهای پروژه‌ای و انعطاف‌پذیر با شرکت‌های خارجی و داخلی که امکان توقف یا تعویق پروژه‌ها در شرایط تحریمی را دارند در راستای کاهش ریسک‌های تحریمی، ایجاد شبکه‌های موازی و غیررسمی اقتصادی برای تامین تجهیزات و انتقال فناوری، محافظت از زیرساخت‌ها در برابر حملات سایبری و افزایش تاب‌آوری سیستم‌ها و شبکه‌های حیاتی انرژی در برابر تهدیدها موثر است.

گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و همکاری با کشورهای همسایه و مشارکت در بازارهای بین‌المللی انرژی و سازمان‌های انرژی جهان اهمیت زیادی دارد، به‌عنوان مثال کشورهای حوزه خلیج فارس با ایجاد شورای همکاری خلیج فارس (GCC) توانسته‌اند در برخی زمینه‌ها هماهنگی انرژی داشته باشند، کشور ما هم می‌تواند با دیپلماسی هوشمندانه همکاری‌های انرژی با همسایگان را گسترش دهد و پروژه‌های مشترک را پیش ببرد، که این به تثبیت جایگاه ایران در منطقه کمک می‌کند، مثلا نروژ در حوزه نفت و گاز با جذب سرمایه‌گذاری و همکاری با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی توانسته فناوری‌های پیشرفته استخراج و مدیریت منابع را به کار بگیرد و ما در ایران با بهبود فضای کسب‌وکار، تضمین امنیت سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک‌های سیاسی،می‌توانیم شرکت‌های معتبر بین‌المللی را جذب کنیم. مذاکرات هوشمندانه و ایجاد بسترهای شفاف مالی و حقوقی کلید موفقیت است.

ایران باید پروژه‌های ساخت و توسعه تاسیسات LNG را به ویژه در بندرهای جنوبی مثل عسلویه و بندر امام و همچنین توسعه خطوط لوله صادراتی به کشورهای همسایه و دوردست سرعت بخشد و به استفاده از فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی تولید وسرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه فناوری‌های استخراج با بازوی فناوران داخلی و خارجی روی آورد. به عنوان نمونه کشور آمریکا با به‌کارگیری فناوری حفاری افقی و شیل گاز توانست تولید گاز خود را به طرز چشم‌گیری افزایش دهد.

در بحث راهکارهای مقابله با محدودیت‌های تکنولوژی در صنعت گاز ایران توسعه ظرفیت‌های تحقیق و توسعه (R&D) داخلی و سرمایه‌گذاری جدی روی دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان و نهایتا همکاری‌های فناورانه با کشورهای غیرتحریمی برای حل چالش‌های فنی از ضروریات است.

بنابراین حمایت مالی و سیاستگذاری به منظور رشد شرکت‌های مهندسی و تولید تجهیزات نفت و گاز در داخل کشور که این شرکت‌ها بتوانند بسیاری از تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز را با هزینه کمتر و سرعت بالاتر تولید کنند و استفاده از مدل‌های نوین همکاریIPPs و مشارکت عمومی-خصوصی مفید خواهد بود. جذب سرمایه و فناوری از طریق مدل‌های مشارکتی مثل قراردادهای EPC، BOT یا قراردادهای توسعه میدان با شرکت‌های بین‌المللی که تکنولوژی روز را به همراه می‌آورند. این مدل‌ها می‌توانند راه ورود فناوری و سرمایه به ایران را باز کنند بدون نیاز به مالکیت کامل پروژه توسط خارجی‌ها.

آموزش و توسعه نیروی انسانی متخصص و آموزش نیروهای فنی و مهندسی به ‌روز و تخصصی برای مدیریت و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین و اعزام دانشجویان و متخصصان برای دوره‌های تخصصی در کشورهای دارای فناوری پیشرفته همزمان استفاده از تجربیات متخصصان داخلی و خارجی که قبلا در پروژه‌های بزرگ کار کرده‌اند و مدیریت دانش و مستندسازی دقیق فرآیندها برای انتقال بهتر دانش فنی در شرکت‌ها و پروژه‌ها لازم است.

در پایان و در خصوص تامین منابع مالی طرح می‌توان با استفاده از ترکیبی از منابع داخلی و خارجی، مدل‌های همکاری نوین و ابزارهای مالی متنوع منابع مالی لازم را برای توسعه صنعت گاز و مقابله با افت فشار مخازن تامین کرد. البته موفقیت در این زمینه نیازمند سیاستگذاری کلان و تعامل موثر با بخش‌های مختلف اقتصادی و سیاسی است. مدیریت افت فشار مخزن و مقابله با کاهش تولید نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و بهره‌برداری هوشمندانه از منابع است تا بتوان حداکثر استفاده را از میادین مشترک و بزرگ پارس جنوبی برد.

اگرچه تحریم‌ها و محدودیت‌های تکنولوژیک چالش بزرگی هستند، اما با استراتژی‌های متنوع و انعطاف‌پذیر در زمینه اقتصادی، فنی و دیپلماتیک، برنامه‌ریزی دقیق، تمرکز بر R&D داخلی، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، و حمایت از توانمندی‌های داخلی می‌توان این موانع را تا حد زیادی کاهش داد و مسیر توسعه پایدار صنعت گاز را هموار کرد.