اقتصاد دریامحور؛ فرصت‌های بیکران با سهمی ناچیز در توسعه ملی

ایران با بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر مرز آبی و دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد، یکی از معدود کشورهایی است که می‌تواند اقتصاد خود را بر پایه دریا بازتعریف کند اما در عمل، سهم اقتصاد دریامحور از تولید ناخالص داخلی همچنان ناچیز است.

این در حالی است که این ظرفیت بی بدیل در سایه بی‌برنامگی و بی‌توجهی سیاستگذاران رو به فراموشی می‌رود.

بررسی ها نشان می دهد  که ظرفیت‌های بی‌پایان دریا از جمله شیلات و پرورش آبزیان، گردشگری دریایی، ترانزیت کالا، انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع کشتی‌سازی می تواند پیشران توسعه ملی باشد و به عنوان جایگزین نفت زمینه ساز افزایش سهم تولید ناخالص ملی از دریا شود.

با وجود این ظرفیت‌ها، اقتصاد دریامحور در ایران سال‌هاست در حاشیه مانده و نبود سیاست‌های کلان، کمبود سرمایه‌گذاری و مدیریت جزیره‌ای بخش مهمی از فرصت‌های ساحلی را از بین ببرد.

با وجود این که اقتصاد دریامحور به عنوان پیشران توسعه چند بعدی کشورهای توسعه یافته قلمداد می شود، جمهوری اسلامی ایران تا کنون نتوانسته از این ظرفیت بی بدیل به شکل راهبردی استفاده کند.

نگاهی گذرا بر داده های رسمی مدیریت تجارت جهانی نشان می دهد که بیش از ۹۰ درصد این داد و ستد از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می شود که سهم کشورهای دارای بنادر به شکل برجسته ای در آن قابل مشاهده است.

این در حالی است که ایران در 2 بخش شمالی و جنوبی دارای بنادری مهم است که می تواند به عنوان یک بازیگر قوی در عرصه تجارت دریایی نقش ارزنده ای ایجاد کند.

وجود یک موقعیت ممتاز استراتژیک برای تأمین انرژی و مطرح شدن به عنوان هاب حمل و نقل دریایی در کنار توجه به پرورش آبزیان، حوزه گردشگری و صادرات غیر نفتی می تواند زمینه ساز پذیرش کلونی های جمعیتی، ارتقا وضعیت اشتغال و معیشت بندرنشینان و همچنین افزایش سهم تولید ناخالص ملی از اقتصاددریاپایه و دریامحور شود.

استانداران چهار استان جنوبی سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان در این خصوص نکات عجیب و حتی متناقض عنوان می کنند. استاندار سیستان و بلوچستان می گوید: دولت چهاردهم به طور جدی پیگیر افزایش سهم استان‌های مرزی در صادرات است و این استان به دلیل موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی و ظرفیت‌های بندری، یک اولویت اصلی در این سیاست ملی محسوب می‌شود.

منصور بیجار معتقد است:  پل ارتباطی ایران با اقتصادهای بزرگ اقیانوسی از بندری مانند چابهار و در مجموع سواحل مکران می گذرد که نیازمند یک بازتعریف دقیق برای ارتقا ساختارها در بخش های مختلف است.

استاندار سیستان و بلوچستان همچنین اعلام می کند: به منظور ارتقا جایگاه استان به‌عنوان یک محور ترانزیتی و تجاری منطقه‌ای نیازمند تکمیل و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای اتصال کریدور اقتصادی «سیپک» (CPEC) به بازارهای جهانی از طریق این استان هستیم.

وی ادامه می دهد: با توجه به اختیارات تفویض شده توسط رئیس جمهور به استانداران ، به دنبال بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه در جهت افزایش مبادلات تجاری و تقویت کریدورهای ارتباطی هستیم.

بیجار تاکید می کند: سیاست دولت چهارهم توزیع عادلانه منابع در کنار توسعه متوازن کشور است از این رو به دنبال تقویت اقتصاد دریا محور و توسعه سواحل مکران، برای احیا و ارتقا ظرفیت‌های ملی و بین‌المللی این استان هستیم.

استاندار هرمزگان منتقد ساختار برنامه ریزی موجود کشور برای اجرایی شدن سیاست های دریامحور است و بر لزوم بازنگری اساسی در روش‌ها، ادبیات توسعه و نقش دریا در آینده‌نگری ملی تاکید دارد.

محمد آشوری تازیانی با تاسف از فرصت‌های از دست رفته در دریای عمان و خلیج فارس برای توسعه اقتصاد دریامحور یاد می کند و می گوید: ترانزیت منطقه‌ای به سایر کشورهای همسایه منتقل شده، و سهم ما در این بخش پایین است، در حالی که با وجود ظرفیت های مناسب در استان های جنوبی با توسعه تجارت مرزی، حمل‌ونقل دریایی و صنایع وابسته می توانیم نیازهای اساسی کشور را از همین منطقه تامین کنیم.

وی عنوان می کند: سند توسعه دریامحور دارای اشکالات اساسی است که نیازمند نقد و بررسی علمی دارد.

استاندار هرمزگان یادآور می شود: برای احیای نقش دریا در توسعه کشور، نیازمند نقشه راه و سندی جامع هستیم که نقش دانشگاه ها و نخبگان استان برای بررسی جامع سند توسعه دریامحور و ارائه مدلی کارساز مشهود است.

آشوری تازیانی این را هم گفته که در صورتی که با همین وضعیت سند توسعه دریامحور بخواهیم کنار بیاییم این سند نیز مانند بسیاری از طرح‌های گذشته روی کاغذ باقی خواهد ماند.

استاندار هرمزگان معتقد است: الزامات، جهت‌گیری‌ها و انتظارات قانون از توسعه دریامحور مشخص است و باید تصویری گویا از مطالبات استان در حوزه اقتصاد دریا ارائه دهیم تا چارچوبی برای تحقق مطالبات و رفع موانع در مسیر توسعه دریامحور ایجاد و به دولت ارائه شود.

وی ادامه می دهد: باید تلاش کنیم ضرورت‌های توسعه استان را تبدیل به طرح‌هایی ملی کنیم ضمن این که توسعه کریدور ریلی جنوب مورد تاکید است.