«معزالدین آرچین» سفیر بی ادعای کتاب در دشتستان

حمید زارعی

معزالدین آرچین، فرهیخته ای است که زندگی‌اش با عطر و بوی کتاب و همنشینی با اهل قلم گره خورده است و یکی از سرمایه‌های فرهنگی شهر برازجان و استان بوشهر محسوب می‌شود.

او که متولد سال ۱۳۲۹ در همین شهر است، عمیقاً عاشق کتاب و دانش و تاریخ است. محل سکونت کنونی او در برازجان، در جوار مسجد دلگشای این شهر، نشان از ریشه‌های عمیق او در بافت سنتی و فرهنگی منطقه دارد. این ارادت به میراث ملموس، تنها یک سرگرمی نیست، بلکه هسته اصلی هویت او را تشکیل می‌دهد.

آرچین تحصیلات خود را در رشته ادبی به پایان رساند و در سال ۱۳۴۸ دیپلم خود را از دبیرستان معتبر فرخی برازجان دریافت نمود. این دبیرستان که خود نمادی از تلاش برای ارتقاء سطح دانش در منطقه بود، بستر اولیه شکل‌گیری علایق ادبی و تاریخی او شد.

دوره سربازی را در کازرون و جهرم گذراند، خدمتی که آن را بدون استفاده از حتی یک روز مرخصی به پایان برد. این میزان تعهد و انضباط در جوانی، نشانه‌ای از شخصیت سخت‌کوش و مسئولیت‌پذیر او بود که بعدها در مسیر پژوهش نیز تداوم یافت.

در سال ۱۳۵۶ به عنوان کارمند به استخدام اداره دارایی دشتستان درآمد. این شغل اداری، هرگز نتوانست عطش درونی او برای مطالعه و پژوهش را خاموش کند، بلکه بستری برای مشاهدات دقیق‌تر او نسبت به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی منطقه فراهم آورد.

پیشینه خانوادگی او نیز با فرهنگ و خدمات دولتی پیوند خورده است؛ پدر ایشان، نعمت الله آرچین، کارمند اداره دخانیات بود و در اوایل دهه ۱۳۳۰ شمسی، ریاست اداره دخانیات تنگستان را نیز بر عهده داشت.

احمد آرچین برادر بزرگ او پیش از انقلاب، مسئولیت ریاست امور اراضی دشتستان را به عهده داشت، سمتی که پس از پیروزی انقلاب با وجود پیشنهاد مجدد، از پذیرش آن امتناع ورزید.

فعالیت‌های فرهنگی آرچین فراتر از وظایف شهروندی اوست. او میراث‌دار فرهنگی است که بخش اعظم عمر خود را صرف جمع‌آوری و حفظ اطلاعات تاریخی و ادبی منطقه کرده است.

آرچین دستی نیز بر قلم دارد، هرچند بسیاری از آثارش هنوز به مرحله انتشار رسمی نرسیده‌اند یا به دلیل شرایط خاص، گمنام باقی مانده‌اند. ایشان نویسنده کتابی درباره شهرداری برازجان هستند که متأسفانه نامش به عنوان نویسنده در آن ذکر نشده است؛ اثری که اهمیت تاریخی آن برای محققین حوزه‌ی شهری انکارناپذیر است، زیرا جزئیات سازمانی و تصمیم‌گیری‌های نهاد شهرداری در دوران شکل‌گیری آن را ثبت کرده است.

همچنین، کتاب دیگری در باب تاریخ دبیرستان فرخی برازجان تألیف کرده‌اند که در مراحل پایانی چاپ قرار دارد. این کتاب، سندی مهم برای درک تحولات آموزشی و نقش این آموزشگاه در پرورش نخبگان منطقه خواهد بود.

نقطه عطف در زندگی پژوهشی آرچین، سال ۱۳۹۴ است که با تشویق برادر مرحومش، داوود آرچین، تحقیقات خود را به شکلی منسجم و مستمر آغاز کرد. داوود آرچین (۱۳۳۲_۱۳۸۹) مؤلف دو کتاب مهم «تاریخ مطبوعات دشتستان» و «آموزش و پرورش دشتستان» بود. این الگوی خانوادگی در پژوهش، انگیزه‌ای قوی برای معزالدین آرچین شد تا مسیر مطالعات را عمیق تر پیگیری کند.

دبیرستان فرخی، که در سال ۱۳۲۹ تأسیس شد، نقشی بنیادین در تاریخ فرهنگی برازجان دارد. این مدرسه نه تنها محل تحصیل آرچین، بلکه کانون تربیت بسیاری از چهره‌های برجسته دشتستان و استان بوشهر بوده است. شخصیت‌هایی چون دکتر سیدمحمدمهدی جعفری، دکتر مهدی ماحوزی، دکتر عبدالرسول خیراندیش، دکتر حیدر عرفان و دکتر هیبت الله مالکی از فارغ‌التحصیلان این مدرسه اند که هر کدام در حوزه‌های تخصصی خود منشأ خدمات بزرگی هستند. مؤسس و مدیر آن حبیب نگهبان بود که اکنون در سن ۹۸ سالگی در شیراز اقامت دارند. آرچین با بازنگری تاریخ این مدرسه، در واقع در حال ثبت تاریخ پرورش استعدادهای منطقه است.

آرچین سال‌هاست که در هفته‌نامه جنوب امروز (به مدیرمسئولی دکتر سید حسین جعفری) ستونی ثابت را به معرفی نویسندگان و آثار آن‌ها اختصاص داده است. این فعالیت، گنجینه‌ای ارزشمند برای شناخت‌نامه نویسندگان استان بوشهر فراهم کرده است و تاکنون بیش از صد نویسنده بوشهری در این نشریه معرفی شده‌اند.

حوزه مطالعاتی وی عمدتاً بر تاریخ و ادبیات متمرکز است و او به عنوان یک کتاب‌شناس بومی، بسیاری از جوانب مغفول مانده استان بوشهر در بعد معرفی نویسندگان ناشناخته را روشن کرده است.

یکی از بارزترین ویژگی‌های شخصیتی آرچین، تلاش مصرانه و خستگی‌ناپذیر او برای یافتن آثار تازه تألیف یا حتی کتاب‌های نایاب است. این وسواس علمی، او را به یک محقق میدانی تبدیل کرده است که صرفاً به کتابخانه‌های عمومی اکتفا نمی‌کند.

نمونه اخیر این وسواس، پیگیری مجدانه او برای یافتن کتاب «مصدق، ژرژ واشنگتن ایران» اثر علیمراد فراشبندی بود. این کتاب به قدری کمیاب بود که حتی کتابخانه ملی و مجلس شورای اسلامی نیز آن را در آرشیو خود نداشتند. این فقدان در مراکز بزرگ آرشیوی، اهمیت جستجوی آرچین را دوچندان می‌کرد. تلاش‌های آرچین سرانجام نتیجه داد و مشخص شد نسخه‌ای از این کتاب (چاپ سربی)، در آرشیو شخصی دکتر صادق زیباکلام نگهداری می‌شود که او موفق به تهیه آن گردید. این موفقیت نشان می‌دهد که آرچین در جستجوگری، فراتر از دسترسی‌های معمول عمل می‌کند.

حضور و تأثیرگذاری آرچین بر جامعه فرهنگی منطقه، باعث شده است که محققین و علاقه‌مندان زیادی به دیدار او بشتابند و از دانش او بهره ببرند.

در سال‌هایی که مسئولیت اداره فرهنگ دشتی را به عهده داشتم همواره در همایش‌های فرهنگی خورموج شاهد حضور فعال آرچین بوده و هر اثر چاپی دشتی را به ایشان تقدیم می‌کردم و ایشان نیز در نشریات نویسنده و اثر آن را معرفی می کرد.

در سال‌های اخیر، خود را متعهد دانسته تا به طور مستمر، همراه با دوست محقق و کتاب‌دانم غلامرضا عوض‌نژاد، به دیدار آرچین بروم. این دیدارها گاه با همراهی دوستانی چون غلامرضا قربانی مقدم و سید غلامحسین بهرسی غنی‌تر می‌شود.

در یکی از دیدارهای تابستانی، رامتین، پسر آقای عوض‌نژاد نیز همراه گروه بود و او نیز شیفته شخصیت آرچین شد و اکنون یکی از همراهان همیشگی این حلقه فرهنگی است. این موضوع نشان می دهد که تأثیر آرچین محدود به هم‌نسلان او نیست.

حضور در محضر آقای آرچین، تجربه‌ای شگفت‌انگیز است؛ او با شور و اشتیاقی وصف‌ناپذیر از کتاب و نویسندگان سخن می‌گوید که شنونده را به حس همنشینی با مشاهیر نزدیک می‌کند. این اشتیاق، انرژی مضاعفی به پژوهشگران جوان می‌دهد.

از سوی دیگر، مجتبی عباسی، رئیس اداره کتابخانه دشتستان، بیش از همه قدردان عشق و تلاش‌های اوست و به طور مداوم با اهدای کتاب به دیدار وی می‌شتابد. برای معزالدین آرچین، هیچ هدیه‌ای ارزشمندتر و مفیدتر از یک کتاب نیست. کتاب تمام زندگی اوست.
در نهایت، معزالدین آرچین نه یک کارمند بازنشسته دارایی، بلکه یک عاشق تمام‌عیار و سفیر بی‌ادعای کتاب است.

در عصری که هیاهوی دیجیتال، کاغذ و جوهر را تهدید می‌کند، او در برازجان، چراغ مطالعه‌ای است که هر روز، با شور و شوقی تازه، به دیدار کتاب می‌رود و با معرفی بیش از صد نویسنده، پیوند ناگسستنی خود را با میراث فرهنگی استانش مستحکم می‌سازد.

برای او، کتاب تنها یک سرگرمی نیست؛ کتاب، تمام زندگی، هویت و میراثی است که آرچین برای نسل‌های آینده برازجان به یادگار می‌گذارد.