پشت‌پرده حمایت کشورهای همسایه از تحریم‌ ایران

خلیج فارس: مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) یک سازوکار حقوقی در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که به کشورهای عضو توافق اجازه می‌داد در صورت نقض تعهدات هسته‌ای توسط ایران، تحریم‌های پیشین شورای امنیت را به طور خودکار و بدون نیاز به رأی گیری بازگردانند. این مکانیسم به‌گونه‌ای طراحی شده‌بود که مانند کشیدن ماشه تفنگ، بازگشت ناگهانی تحریم‌ها را ممکن می‌سازد.

در همین راستا روز ۵ مهرماه ۱۴۰۴ مکانیزم ماشه به خواست کشورهای اروپایی علیه ایران فعال شد و بدین ترتیب ، ایران بار دیگر تحت تحریم های سازمان ملل قرار می گیرد. هر چند ایران و دو عضو دائم شورای امنیت (روسیه و چین) معتقدند که اقدام کشورهای اروپایی غیرمشروع و غیرقانونی است و شورای امنیت در خصوص بازگشت تحریم‌ها هیچ تصمیمی اتخاذ نکرده‌است.

تعدادی از کشورهای همسو با غرب بلافاصله پس از ادعای بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، اعلام کردند که این تحریم‌ها را اعمال خواهند کرد.  باتوجه به بازگشت تحریم ها، آیا کشورهای دیگر از تحت تحریم‌ باقی ماندن ایران منفعت می‌برند؟ آیا منطقی است اگر تصور کنیم که برخی از این کشورها عامدانه برای باقی ماندن ایران تحت تحریم‌های یکجانبه و بین‌المللی تلاش کرده‌اند؟ کدام کشورها بیشترین سود را از تحریم های ایران می برند؟

در گفتگو با علی اصغر زرگر، کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه، به بررسی این سوالات پرداخته ایم.

در ادامه مشروح گفتگوی علی اصغر زرگر  را می‌خوانید؛

کل دنیا از تحت تحریم باقی ماندن ایران سود می‌کند

*** با توجه به اینکه به تازگی مکانیزم ماشه علیه ایران فعال شده و این به معنی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران است، از نظر شما کشورهای دیگر از بازگشت تحریم‌ها و تحت تحریم باقی ماندن ایران نفع می‌برند؟

هم بله و هم خیر؛ بستگی به کشور مورد اشاره دارد. چون تحریم ها یک مانع بزرگ برای تجارت بین الملل است. اگر صرفا بخواهیم فعال شدن مکانیسم ماشه و شش قطعنامه ای که در شورای امنیت سازمان ملل متحد تایید و علیه ایران فعال شده بودند در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که صرفا تحریم‌هایی را پوشش می دهند که مربوط به صنعت هسته ای و صنایع تسلیحاتی می شوند. به همین دلیل در این موارد خیلی تجارت عمده و روزمره ما با دیگر کشورها دربر گرفته نمی‌شود، البته که تحریم‌های ثانویه آمریکا نیز مانند بانک‌ها، بیمه، حمل و نقل و همچنین تحریم‌های نفتی نیز علیه ایران فعال هستند.

بسیاری از کشورهایی مانند اروپای شرقی و آسیای جنوب شرقی که با آنها تجارت غیرمستقیم داریم به کشورهایی مانند امارات، عمان، عراق و ترکیه می‌آمدند و از آنجا بارگیری می‌کردند. در نتیجه از همین مثال می توان متوجه شد که برخی از کشورهای همسایه از قبال این تجارت غیر پیوسته و چند تکه نفع می‌برند.

همچین خود تحریم ها نیز از نظر روانی تاثیر بسیاری زیادی دارد. ما شاهد این هستیم که برخی سرمایه گذاری‌هایی که باید در داخل کشور انجام شود، به دلیل تحریم‌ها و بی ثباتی اقتصادی در کشورهایی مانند ترکیه، امارات و عمان انجام می‌شود. یا ارز حاصل از صادراتی که انجام می‌شود، به ایران بازگشت داده نمی‌شود و به کشورهایی مانند کانادا و استرالیا می‌رود.

در مجموع می توان گفت که کل دنیا از تحت تحریم باقی ماندن ایران در حوزه‌هایی مانند تجارت و خروج سرمایه‌های ایران منتفع می‌شوند.

*** باتوجه به تحت تحریم باقی ماندن ایران، دیگر کشورها در کدام حوزه ها سود می برند؟

درحوزه تجارت؛ معمولا بنادری که در حوزه جنوبی خلیج فارس هستند از این تحت تحریم باقی ماندن نفع می برند. به عنوان مثال اگر می گویند که دبی از جانب تجارت ۱۹۰ میلیارد دلار سود می برد، خب بخشی از این سود مربوط می شود به اینکه ایران نمی‌تواند به صورت مستقیم از کشورهای دیگر و مورد نظر خود کالا را صادر یا وارد کند و به همین دلیل از کشوری به نام امارات استفاده می کند.

وقتی ما مجبور هستیم که از بنادر جنوبی خلیج فارس استفاده کنیم، کشورهای جنوب خلیج فارس نیز برای ترخیص، خروج و حمل و نقل بار مبالغی را دریافت خواهند کرد و از همین موضوع به آنها نفع می رسد.

در حوزه هایی مربوط به صنایع خاص مانند الکترونیک؛ قطعات برقی و الکتریکی معمولا از کشورهایی مانند انگلستان، فرانسه یا آلمان به صورت مستقیم نمی‌تواند وارد ایران شود. شرکت هایی در ترکیه وجود دارند که این قطعات را وارد بنادر ترکیه می کنند و از آنجا باید وارد ایران کنند. در این حین این شرکت ها از این اتفاق منتفع می شوند. به عنوان مثال، شرکت هایی که برای ارتباطات هستند مانند اپراتورهای همراه یا شرکت‌های خدمات موبایلی، با شرکت های ترکیه‌ای قراردادی تحت عنوان ایجاد واسطه میان دیگر شرکت های اروپایی برای تعامل پیام های دوجانبه خارجی می‌بندند. بنابراین در این مورد نیز مقدار قابل توجهی سود شامل حال این شرکت‌های خارجی می شود.

این نشان دهنده این است که ایران در بحث همین ارتباط معمولی نیز درحال ضرر است.

کشورهای همسایه، بزرگترین سودکنندگان از تحریم های ایران!

*** بنظرتان کدام کشورها بیشترین نفع را از تحریم‌های ایران می‌برند؟

ایران کشوری است که در بخش های مختلف مانند انرژی و معادن تشنه سرمایه گذاری است. اما نکته مهم این است که سرمایه‌گذارها و کشورهای خارجی به دلیل تحریم بودن ایران، به کشورهای کوچکی مانند عراق و یا آذربایجان می‌روند.

البته که در همین کشور عراق سرمایه گذارهای بزرگ خارجی نیز حضور دارند. در این رابطه باید تاکید کرد که در تمامی کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی و آسیایی درحال سرمایه‌گذاری هستند و ایران را به دلیل تحریم بودن، از لیست خود حذف کرده‌اند.

در نتیجه، این سرمایه‌گذاری برای کشورهای همسایه سودآور است و برای‌شان منفعت دارد و عملا این کشورها از تحریم بودن ایران سود می‌برند.

کشورهای خارجی خواهان این هستند که در یک محیط با ثبات سرمایه‌گذاری کنند، وقتی ما در تحریم باشیم، این سرمایه‌ها نه تنها به ایران نمی آید بلکه به کشور های همسایه نیز منتقل می‌شود.

سرمایه گذارها شامل حوزه‌هایی مانند، هوش مصنوعی، انرژی و صنایعی مانند معادن و راه و ترابری می شود.

*** از نظر شما کشورهای همسایه و به ظاهر دوست با جمهوری اسلامی ایران، جز نفع برندگان هستند و آیا منطقی است که تصور کنیم برخی از این کشورها عامدانه برای تحت تحریم باقی ماندن ایران تلاش کرده‌اند؟

به بنظر بنده لزوما چنین چیزی وجود ندارد ولی در عین حال کشورهایی که از تحت تحریم باقی ماندن ایران نفع می برند، کشورهایی هستند که به صورتی تحت نفوذ آمریکا نیز قرار دارند. به عنوان مثال کشوری مانند ترکیه عضو ناتو است و مرزهای غربی ما با ترکیه عملا شامل مرز ناتو می‌شود. آذربایجان نیز تحت سیطره یهودیان و آمریکایی ها است، عراق نیز زیر فشار آمریکاست. در کشورهای حوزه خلیج فارس نیز به همین صورت است.

پس در نتیجه این کشورها از سیاست های اقتصادی آمریکا حمایت و همراهی کامل می کنند و به نوعی تابع تصمیمات غرب هستند. ممکن است که این کشورهای همسایه ظاهرا تمایلی با تحریم های ایران نداشته باشند ولی در حقیقت با سیاست های غرب همراهی می کنند.

در دنیا جو صلح آمیز حاکم شده/ عرضه و تقاضای نفت به چندین دلیل برابر شده است!

*** بنظر شما تحریم‌های ایران از بلند مدت چه تاثیری بر بازار جهانی نفت داشته و چرا همزمانی تحریم‌های ایران و روسیه تا این حد باعث کاهش قیمت جهانی نفت شده است؟

آمریکایی ها باوجود اینکه تحریم های اقتصادی کمرشکنی علیه ایران وضع کرده اند اما در بحث فروش نفت ایران، هنوز چندان کارشکنی نکرده‌اند. حتی در زمان آتش بس میان ایران و اسرائیل، آمریکا به طرف چینی امتیاز داد و اجازه داد تا چین همچنان نفت ایران را بخرد و اینگونه شد که الان ایران روزانه نزدیک به میلیون بشکه نفت در روز می‌فروشد.

همچنین آمریکایی‌ها توانستند با استفاده از یکسری تکنیک های خاص، از شن های آلوده به قیر نفت استخراج کنند و نفت بسیار زیادی را تولید کردند. در نتیجه کشوری مانند آمریکا که یکی از بزرگترین وارد کننده‌های نفت بود، درحال حاضر به یکی از صادر کنندگان عمده نفت تبدیل شده است. البته که شرکت‌های بزرگ آمریکایی نیز دست اندر کار خرید و فروش نفت در بازارهای بزرگ هستند.

از طرفی دیگر، کشور عراق نیز وارد این بازی شده‌است و بیش از پیش درحال تولید نفت است و همچنین عربستان نیز درحال حاضر توانایی تولید نزدیک به ۱۱ میلیون بشکه نفت در روز را دارد. درحال حاضر بازار نفت به شکلی است که عرضه و تقاضا برابر است.

آمریکایی ها تلاش می کنند تا قیمت نفت را پایین نگه دارند، زیرا یکی از سیاست های ترامپ این است که قیمت نفت را به اندازه ای پایین بیاورد تا دولت آمریکا بتواند تورم را مهار و کنترل کند.

یکسری عوامل دیگری نیز در سطح بین الملل وجود دارد، کشور های اروپایی و چین به یکسری انرژی های تجدید پذیر دست پیدا کرده اند. همین عامل باعث شده که کشورهای زیادی، دیگر تمایلی برای استفاده از انرژی فسیلی نداشته باشند زیرا از منابع دیگری، منابع خود را تامین می کنند.

به عنوان آخرین عامل نیز باید تاکید کرد که به نظر یک جو صلح آمیزی در دنیا حاکم شده و باعث شده است تا قیمت نفت نیز تاحدودی کاهش پیدا کند.