ایران و آمریکا؛ فراز و فرود یک رابطه ۷۲ ساله

خلیج فارس: پس از حمله صدام به ایران، آمریکا در کنار عراق قرار گرفت و تنش‌ها بین دو کشور عمیق‌تر شد. این جنگ تا سال ۱۹۸۸ ادامه یافت و شاهد کشته شدن هزاران نفر از هر دو طرف بود. عراق همچنین از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد.

تنش‌های ایالات‌متحده و ایران پس از دستور دونالد ترامپ برای هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای ایران به بالاترین نقطه خود در دهه‌های اخیر رسیده است. ایران از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ همچنان بزرگ‌ترین دشمن ایالات‌متحده در منطقه است. از آن زمان، دو کشور بر سر مسائل متعددی از جمله برنامه هسته‌ای ایران، حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در منطقه و دخالت‌های سیاسی ایالات‌متحده با یکدیگر اختلاف‌نظر داشته‌اند.

۱۹۵۳، کودتای مورد حمایت ایالات‌متحده و روی کار آمدن مجدد شاه: تنش‌ها در ابتدا بر سر تلاش‌های محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب دموکراتیک ایران، برای ملی کردن شرکت نفت انگلیس و ایران آغاز شد. قدرت استعماری بریتانیا از زمان کشف نفت در اوایل دهه ۱۹۰۰، اکثریت سهام این شرکت سرمایه‌گذاری مشترک را در اختیار داشت. اقدامات مصدق برای ملی کردن شرکت پس از انتخابات ۱۹۵۱، بریتانیا را خشمگین کرد. سازمان اطلاعات مرکزی ایالات‌متحده از بریتانیا در مهندسی کودتا و حمایت از شاه پهلوی برای بازگشت به قدرت به عنوان شاه، حمایت کرد.

۱۹۵۷، اتم برای صلح: جاه‌طلبی‌های شاه برای یک ایران هسته‌ای، موردحمایت ایالات‌متحده و سایر متحدان غربی قرار گرفت. هر دو کشور توافق هسته‌ای برای استفاده غیرنظامی از انرژی هسته‌ای را به عنوان بخشی از برنامه «اتم برای صلح» رئیس‌جمهور دوایت دی آیزنهاور، امضا کردند. یک دهه بعد، ایالات‌متحده یک رآکتور هسته‌ای و اورانیوم برای سوخت‌رسانی در اختیار ایران قرار داد. این همکاری هسته‌ای، اساس مساله هسته‌ای فعلی را تشکیل می‌دهد.

۱۹۸۰، ایالات‌متحده روابط دیپلماتیک را قطع کرد: پس از اقدام ایالات‌متحده برای پذیرش شاه برای درمان سرطان پس از تبعید، دانشجویان ایرانی به سفارت ایالات‌متحده در تهران حمله کردند و ۵۲ آمریکایی را به مدت ۴۴۴ روز بازداشت کردند. واشنگتن روابط دیپلماتیک را قطع و تحریم‌هایی را علیه این کشور اعمال کرد. شاه در تبعید درگذشت.

۱۹۸۰- ۱۹۸۸، حمایت آمریکا از حمله عراق: پس از حمله صدام به ایران، آمریکا در کنار عراق قرار گرفت و تنش‌ها بین دو کشور عمیق‌تر شد. این جنگ تا سال ۱۹۸۸ ادامه یافت و شاهد کشته شدن هزاران نفر از هر دو طرف بود. عراق همچنین از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد.

۱۹۸۴، ایران در سیبل آمریکا: رئیس‌جمهور رونالد ریگان پس از یک سری حملات در لبنان، جایی که آمریکا پس از حمله اسرائیل به این کشور، درگیر شده بود، رسماً ایران را به عنوان حامی تروریسم معرفی کرد. در یک حمله به یک پایگاه نظامی در بیروت که ۲۴۱ نظامی آمریکایی کشته شدند، آمریکا حزب‌الله لبنان را مقصر دانست. بااین‌حال، بعداً، ریگان در پشت‌صحنه با ایران برای آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان همکاری کرد. به دنبال آن ماجرای ایران- کنترا رقم خورد که یک رسوایی بزرگ برای ریگان بود.

۱۹۸۸، هواپیمای ایران ایر سرنگون شد: در بحبوحه تنش‌های جنگی، یک ناو نیروی دریایی ایالات‌متحده در ۸ ژوئیه به آب‌های ایران تجاوز کرد و به سمت هواپیمای مسافربری ایران ایر (IR۶۵۵) که به مقصد دبی در حرکت بود، شلیک کرد. تمام ۲۹۰ سرنشین آن کشته شدند. ایالات‌متحده که ادعا می‌کرد این یک اشتباه بوده است، رسماً عذرخواهی نکرد یا مسوولیت آن را نپذیرفت، اما ۸/۶۱ میلیون دلار به عنوان غرامت به خانواده‌های قربانیان  پرداخت کرد.

۱۹۹۵، تحریم‌های شدیدتر: بین سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶، ایالات‌متحده تحریم‌های بیشتری اعمال کرد. سپس، دستورات اجرایی رئیس‌جمهور بیل کلینتون شرکت‌های آمریکایی را از معامله با ایران منع کرد، درحالی‌که کنگره قانونی را تصویب کرد که شرکت‌های خارجی را که در بخش انرژی این کشور سرمایه‌گذاری می‌کردند یا سلاح‌های پیشرفته به ایران می‌فروختند، مجازات می‌کرد. ایالات‌متحده به پیشرفت هسته‌ای و حمایت از گروه‌هایی مانند حزب‌الله، حماس و جهاد اسلامی فلسطین ‌اشاره کرد.

۲۰۰۲، پیامدهای ۱۱ سپتامبر: پس از حملات ۱۱ سپتامبر به ایالات‌متحده، رئیس‌جمهور جورج بوش، در سخنرانی وضعیت کشور، گفت که ایران در کنار عراق و کره شمالی بخشی از «محور شرارت» است. در آن زمان، ایران در پشت‌صحنه با ایالات‌متحده برای هدف قرار دادن دشمنان مشترکشان – طالبان در افغانستان و القاعده – مذاکره می‌کرد. این همکاری به تیرگی گرایید و تا پایان سال ۲۰۰۲، ناظران بین‌المللی اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا را در ایران مشاهده کردند که منجر به تحریم‌های بیشتر شد.

۲۰۱۳، توافق هسته‌ای ایران: بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، مذاکرات سطح بالایی را با ایران آغاز کرد. در سال ۲۰۱۵، تهران با توافق هسته‌ای، که رسماً با نام برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، موافقت کرد که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در ازای کاهش تحریم‌ها محدود کند. چین، روسیه، فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا نیز از طرف‌های این توافق بودند که غنی‌سازی ایران را به ۳.۶۷ درصد محدود می‌کرد.

۲۰۱۸، خروج ترامپ از توافق هسته‌ای: در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه از توافق خارج شد و تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند. ترامپ و اسرائیل منتقد این توافق بودند. ایران نیز تعهدات خود را لغو کرد و تولید اورانیوم غنی‌شده فراتر از محدودیت‌هایی که توافق اعمال کرده بود را آغاز کرد.

۲۰۲۰، ترور ژنرال سلیمانی: در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، ایالات‌متحده ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران را در بغداد در یک حمله پهپادی ترور کرد. ایران با حمله به دارایی‌های ایالات‌متحده در عراق پاسخ داد.

۲۰۲۵، نامه به تهران: در ماه مارس، ترامپ نامه‌ای به تهران ارسال کرد و پیشنهاد مذاکرات جدید در موردتوافق هسته‌ای با مهلت ۶۰ روزه را مطرح کرد. مذاکرات به‌طور غیررسمی در عمان و ایتالیا آغاز شد و مسقط به عنوان میانجی عمل می‌کرد. ترامپ ادعا کرد که تیمش پس از چندین دور مذاکره «بسیار نزدیک» به توافق است و به اسرائیل در موردحمله هشدار داد. تهران نیز ابراز خوش‌بینی کرد اما بر حق غنی‌سازی اورانیوم – که یک نکته مورد اختلاف در مذاکرات بود – اصرار داشت. اسرائیل یک روز قبل از دور ششم مذاکرات ایران و آمریکا، حملاتی را در سراسر ایران آغاز کرد.

۲۲ ژوئن ۲۰۲۵، آغاز حمله آمریکا: در بامداد یکشنبه ۱ تیرماه برابر با ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵ آمریکا تاسیسات هسته‌ای کلیدی در فردو، نطنز و اصفهان را بمباران کرد و دلیل آن را نگرانی‌های امنیتی و دفاع از اسرائیل عنوان کرد. به دنبال آن، ایران در غروب روز دوشنبه ۲ تیرماه برابر با ۲۳ ژوئن حملاتی را به پایگاه العدید در قطر آغاز کرد.