ماجرای توزیع قرص ید در دو محله مشهور تهران

خلیج فارس: روزنامه شرق در شماره امروز خود به قلم نیلوفر حامدی، گزارشی میدانی از اهدای نوعی داروی خاص به ساکنان اطراف رآکتورهای هسته‌ای تهیه کرده که ظاهرا در زمان جنگ ۱۲ روزه توزیع شده بود. دارویی تحت عنوان «قرص ید». اما چرا در برخی مناطق «ید» توزیع شد؟

«قرص ید به خانواده‌ها داده شد، اما تأکید کردیم تا زمان اعلام رسمی وزارت بهداشت آن را مصرف نکنند». یکی از بهیاران حاضر در خانه بهداشت «فاضل 3» واقع در خیابان کارگر شمالی در توضیح به خبرنگار «شرق» می‌گوید: «خوردن قرص ید بدون تجویز پزشک می‌تواند ضررهای جبران‌ناپذیری داشته باشد و جنگ ۱۲روزه به مرحله‌ای نرسید که مردم خودسرانه سراغ مصرف این دارو بروند». جنگ 12‌روزه ایران و اسرائیل، نگرانی بزرگی مرتبط با تشعشعات هسته‌ای را میان مردم ایجاد کرد. تهدیدات دشمن مرتبط با هدف قراردادن مراکز هسته‌ای و اخبار و ‌داده‌های متعدد درباره این موضوع، به بازار شایعات نیز دامن زد.

ماجرای قرص ید و جنگ

«روز ششم جنگ بود که زنگ درِ خانه ما را زدند. افرادی از وزارت بهداشت آمده بودند و به هرکدام از اعضای خانواده سه عدد قرص ید دادند. بعد هم توضیح دادند که در صورت اعلام وزارت بهداشت باید این قرص‌ها را مصرف کنیم. تا این لحظه هم خبری نشده است». اینها را «طناز» می‌گوید که ساکن خانه‌ای در خیابان هجدهم امیرآباد است؛ چند صد متر پایین‌تر از رآکتور آزمایشگاهی هسته‌ای تهران در سازمان انرژی اتمی. او با گذشت یک هفته از آغاز آتش‌بس و پایان‌یافتن جنگ، اما هنوز هم نگران این موضوع است: «درست است جنگ تمام شده، اما برای ما که ساکن این منطقه‌ایم، انگار نوعی اضطراب دائمی دیگر همراه با ماست؛ نگرانی از اینکه دوباره جنگ شود. از اینکه اینجا را بزنند. دشمن که دلش به حال ما نمی‌سوزد. آن‌ وقت سلامت من و فرزندانم چه خواهد شد؟ تمام این ماجراها و جنگ و قرص ید من را یاد چرنوبیل می‌اندازد که خب خیلی وحشتناک است».

اوضاع برای خانواده «مسعود» هم کم از طناز و خانواده‌اش نیست. او ساکن خیابان نوزدهم امیرآباد است و وقتی از وزارت بهداشت برای توزیع قرص ید آمده بودند، خانه نبود؛ چون از روز سوم جنگ به شمال رفته بودند. اما از همان‌جا نگرانی‌اش برای موقعیت خانه‌اش شروع شد: «رامسر بودیم که خبرها درباره مراکز هسته‌ای و خطرات آلودگی‌های مرتبط با آن شروع شد. از همان لحظه آرامشم سلب شده است. یک روز همسایه زنگ زد و گفت قرص ید آورده‌اند تا ما که نزدیک این مرکز هستیم، در صورت نیاز از آن مصرف کنیم. با پایان جنگ که به تهران برگشتیم، به مرکز درمانی نزدیک خانه مراجعه کردم و بعد از دریافت مشخصاتم به ما قرص ید دادند. اما این حس که تصور کنی یک روزی امکان دارد نزدیک خانه‌ات را منفجر کنند و پس از آن باید برای جلوگیری از آلودگی که می‌تواند منجر به سرطان شود، دارو مصرف کنی هم هولناک است».

تعدادی از ساکنان محله یوسف‌آباد هم این تجربه را داشته‌اند. کاربری در یکی از شبکه‌های اجتماعی درباره مراجعه به خانه بهداشت برای واکسن شش‌ماهگی فرزندش این‌طور نوشته بود: «دست همه ساکنان محله یوسف‌آباد و امیرآباد که زیر 40 سال دارن یه قرص ید می‌دن و یه برگه…». شبیه به تجربه «فاطمه» که ساکن محله یوسف‌آباد است: «من از بدشانسی در روزهای نخست جنگ به کرونا مبتلا شدم و به‌همین‌دلیل وسط سخت‌ترین و ملتهب‌ترین روزهای زندگی‌ام باید مدام برای تزریق سرم و معاینه پزشک به مرکز درمانی نزدیک خانه مراجعه می‌کردم. یکی از روزها موقع برگشت از آنجا علاوه بر نسخه پزشک قرص ید هم به من دادند. تعداد اعضای حاضر در خانه را پرسیدند و بر همان اساس دارو تجویز کردند و گفتند در صورت نیاز آن را مصرف کنیم».

توزیع ید به ساکنان شعاع 1500‌متری رآکتورهای هسته‌ای

قرص ید در تشعشعات هسته‌ای با اشباع تیروئید از ید پایدار، مانع جذب ید رادیواکتیو شده و در نتیجه از بروز سرطان تیروئید که شاخص‌ترین نتیجه انتشار آلودگی است، جلوگیری می‌کند. در بحبوحه جنگ، نگرانی‌های زیادی درباره احتمال حمله به مراکز هسته‌ای و خطرهای پیرامونی آن، از‌ جمله تشعشعات رادیواکتیو وجود داشت. حالا حسین کرمان‌پور، مدیر مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درباره این نگرانی می‌گوید: «مهم است مردم تفاوت بین نیروگاه هسته‌ای و رآکتورهای آزمایشگاهی هسته‌ای را بدانند. آنچه مردم همواره از آن هراس دارند، اتفاقی است که برای شهرهای هیروشیما و ناکازاکی رخ داد. با توجه به تبعات شدید محیط‌زیستی و انسانی چنین حملاتی، کشورها دیگر سراغ تکرار جنایت‌های جنگی در این سطح نمی‌شوند. اما نگرانی دوم درباره رآکتورهای آزمایشگاهی است که در ایران دو عدد از آنها وجود دارند؛ یکی در تهران و دیگری در بوشهر».

کرمان‌پور با توضیح پروتکل‌های جهانی درباره خطرات مرتبط با هدف انفجار قرار‌گرفتن این رآکتورها ادامه می‌دهد: «در‌صورتی‌که کشوری رآکتور هسته‌ای کشور دیگری را هدف قرار دهد، نگرانی از انتشار تشعشعات هسته‌ای ایجاد می‌شود، در‌این‌صورت و بر‌اساس پروتکل‌های جهانی توزیع قرص ید بین مردم را آغاز می‌کنند. این قرص‌ها به افرادی که در شعاع هزارو 500 تا دو هزار متری این مراکز باشند، داده می‌شود. نیروهای وزارت بهداشت هم پیرو همین مسئولیت، با آغاز جنگ و تهدیدات مرتبط با مراکز هسته‌ای، توزیع این قرص را در محله امیرآباد و یوسف‌آباد تهران آغاز کردند. همچنین، این قرص‌ها در مراکز خانه بهداشت و برخی درمانگاه‌های این مناطق نیز توزیع شد تا افرادی که در خانه‌های خود حضور نداشتند، با مراجعه به مراکز درمانی و ارائه کارت ملی قرص ید دریافت کنند. همین کار در شهر بوشهر و برای ساکنان نزدیک این مرکز نیز انجام شد».

مصرف خودسرانه ید صددرصد به غدد تیروئید آسیب می‌زند

بر‌اساس این پروتکل اگر انتشار تشعشعی رخ دهد، افراد باید در و پنجره خانه‌های خود را برای چندین ساعت ببندند و از خانه خارج نشوند. مصرف قرص هم بر‌اساس دوز مشخص‌شده برای سنین مختلف باید به شکل یک‌چهارم، یک‌سوم، نیم و کامل مصرف شود؛ اما فقط زمانی که وزارت بهداشت با اطلاعیه رسمی آن را تجویز کند: «نخستین مرجع مورد هدف قرار‌گرفتن چنین مراکزی سازمان انرژی اتمی است. پس از آن سازمان محیط‌ زیست درباره تبعات آلودگی‌های آن هشدار می‌دهد و وزارت بهداشت هم در حوزه انسانی اطلاعیه صادر خواهد کرد. تا این لحظه هیچ‌گونه آلودگی ایجاد نشده است و به‌همین‌دلیل هم شهروندان نباید قرص‌ها را مصرف کنند. توزیع دارو فقط یک اقدام پیشگیرانه است و مردم باید بدانند که مصرف خودسرانه‌اش عوارض جدی برای غده تیروئید ایجاد می‌کند. از هرگونه توصیه‌های غیرعلمی و شبه‌علم در این زمینه خودداری کنند و بدانند که چنین آلودگی‌ای برای همه مردم یک شهر به یک اندازه می‌تواند خطرناک باشد. سؤال ایجاد می‌شود که چطور؟ توضیحش هم این است که اگر آلودگی رخ دهد و من دارو مصرف کنم، اما همسایه‌ام نخورد، خودش می‌تواند عامل آلودگی باشد. در نتیجه بروز اندکی آلودگی هم کافی است تا وزارت بهداشت دستور مصرف قرص را صادر نکند. اما تا آن موقع، لطفا هیچ‌کس این دارو را خودسرانه مصرف نکند».

اعزام کارکنان فردو و نطنز به اورژانس در صورت نیاز

کرمان‌پور با تفکیک رآکتورها از مراکز غنی‌سازی هسته‌ای مثل فردو و نطنز هم توضیح می‌دهد: «شاید عده‌ای بگویند که در صورت انفجار در مراکزی مانند فردو و نطنز چطور باید از سلامت خودمان مراقبت کنیم؟ نخست اینکه این مراکز با فاصله از مناطق مسکونی قرار دارند و در صورت بروز خطر انفجار، نخستین افرادی که در معرض خطر قرار خواهند گرفت، کارکنان همان مراکز هستند. این افراد آموزش‌های حرفه‌ای را در این زمینه دیده‌اند و پوشاک ضداشعه هم بر تن دارند که از آنها در مقابل آلودگی محافظت شود. در صورت نیاز مراجعه به مراکز درمانی هم بیش از 10 سال است که اورژانس‌های هسته‌ای ویژه به همین منظور در نزدیکی این مراکز در شهرهای اصفهان و قم برای تأسیسات نطنز و فردو تأسیس شده‌‌اند. شیوه در مکان هم به این شکل است که ابتدا افراد را در جکوزی‌های مخصوص شست‌و‌شو می‌دهند و پس از اشعه‌زدایی، درمان‌های بعدی انجام می‌شود».