آیا موضوع «انتقال پایتخت» به سواحل جنوب جدی می شود؟

سهیل مرتضوی

سفر یک‌روزه مسعود پزشکیان به استان هرمزگان بار دیگر موضوع انتقال پایتخت به سوی مناطق ساحلی جنوب کشور و حاشیه‌های خلیج فارس را به سرخط اخبار رسانه‌ها کشاند.

بحث بر سر موضوع انتقال پایتخت به کرانه‌های خلیج فارس موضوع جدیدی نیست. در طول یک‌سال گذشته از عمر دولت چهاردهم این موضوع بارها و بارها از سوی چهره‌های مختلف دولت مطرح شده است.

پزشکیان در هرمزگان در جمع سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی گفت: «در یکی از دیدارهای سال گذشته خود با مقام معظم رهبری، به ایشان پیشنهاد دادم که پایتخت را به سمت خلیج فارس منتقل کنیم. وقتی موضوع رسانه‌ای شد برخی انتقاد کردند، اما امروز با دیدن مشکلات، درمی‌یابیم که آن پیشنهاد الزام است، نه انتخاب. در برخی مناطق، زمین سالانه تا ۳۰ سانتی‌متر فرونشست دارد. این یک فاجعه است و نشان می‌دهد آب زیر پای ما در حال پایان است. حتی با انتقال آب از مناطق جنوبی هم نمی‌توان این روند را ادامه داد. هزینه‌ها بسیار بالا خواهد رفت و زندگی در تهران غیرممکن می‌شود. از مقام معظم رهبری برای استفاده از مشاوران خارجی در طراحی نقشه توسعه جنوب کشور اجازه گرفتیم، اما هنوز اقدام جدی انجام نشده است. باید بپذیریم که مسائل اجتماعی بسیار پیچیده و نیازمند تخصص و تجربه عمیق‌تری است».

بحث داغ انتقال پایتخت به کرانه‌های دریای عمان و خلیج‌فارس در مناطق ساحلی جنوب ایران، همچنان یکی از موضوعات مورد توجه دولتمردان، کارشناسان، رسانه‌ها و عموم مردم است. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست آیا انتقال کامل پایتخت سیاسی و اقتصادی انجام خواهد شد یا هدف از اجرای طرح صرفا تمرکززدایی از تهران است.

کارشناسان معتقدند، اجرای این طرح نیازمند زیرساخت‌های گسترده و سرمایه‌گذاری کلان است. برای تحقق این هدف، ابتدا باید مطالعات جامعی درباره مناطق جدید انجام شود و امکاناتی نظیر دسترسی به منابع آبی، شبکه حمل‌ونقل و زیرساخت‌های اساسی در نقطه مورد نظر فراهم شود. همچنین در صورت نهایی‌شدن انتقال پایتخت باید تمهیداتی اتخاذ شود که انتقال فعالیت‌ها و امکانات از تهران به نقطه مورد نظر باعث ایجاد مشکلات مشابه در این منطقه نشود.

در سال‌های اخیر چندین منطقه از جمله قزوین، تبریز، اصفهان، کرمان، یزد و جزیره کیش به ‌عنوان گزینه‌های احتمالی برای انتقال پایتخت مطرح شده‌اند، اما هریک به دلایلی مانند محدودیت‌های منابع آب، مسائل زیست‌محیطی یا مشکلات زیرساختی، نتوانستند به گزینه‌ای عملی تبدیل شوند.

اکنون تمرکز اصلی بر منطقه مکران در جنوب‌شرق ایران است. این منطقه با سواحل طولانی در امتداد دریای عمان و اقیانوس هند، موقعیت استراتژیک ویژه‌ای دارد و تراکم جمعیتی پایین، امکان برنامه‌ریزی و طراحی شهری نوین را فراهم می‌کند. نبود محدودیت‌های شدید زیست‌محیطی و دسترسی نسبی به منابع طبیعی، مکران را به گزینه‌ای عملی و جدی برای انتقال پایتخت تبدیل کرده است.

اما کارشناسان معتقدند انتقال پایتخت پروژه‌ای پرهزینه و زمان‌بر است. چنین طرحی نیازمند ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، مطالعات دقیق زیست‌محیطی و زیرساختی است. تجربه کشورهای دیگر مانند قزاقستان و برزیل نشان می‌دهد که این فرایند ممکن است دهه‌ها طول بکشد.

بااین‌حال، روند فعلی تهران چنان بحرانی است که مقامات ارشد کشور تأکید دارند: «ادامه وضعیت فعلی دیگر انتخاب نیست، بلکه اجبار است.» حتی اگر انتقال کامل پایتخت سال‌ها طول بکشد، آغاز پروژه و توسعه زیرساخت‌ها در پایتخت جدید، گامی مهم و راهبردی برای آینده ایران خواهد بود.