جنگ جهانی اول،

سالهای 1914 تا 1918 میلادی، جهان درگیر جنگی بزرگ شد که از اروپا شروع گردید و پس از چندی به سرزمین هایی از آسیا و آفریقا نیز کشیده شد.

در میان این جنگ بزرگ که جنگ جهانی اول نام گرفت، ایران با وجود اعلام بی طرفی، جایگاه ویژه ای داشت چرا که از شمال در همسایگی روسیه و از شرق در همسایگی مستعمره ی انگلیس یعنی سرزمین پهناور هندوستان و از غرب در همسایگی عثمانی که متحد آلمان بود، قرار داشت. 

ایران همزمان با این درگیری ناخواسته، به دلیل اختلاف های سیاسی داخلی، ضعف تشکیلات اداری و نظامی و مشکلات اقتصادی خود دچار آشفتگی و بی نظمی بود چنانکه بلوشر، فرستاده ی آلمان به ایران در میانه ی جنگ جهانی اول، می گوید: “ایران به جای قوای منظم فقط نیروی ژاندارمری در اختیار داشت که به کار مقابله با دزدان و راهزنان می آمد نه جنگ با سربازان اروپایی. وضع مالیه مملکت اسفبار بود و حیات اقتصادی آنان به هیچ وجه اجازه ی شرکت در جنگ برای مقابله با مشکلات را نمی داد”.

بندر بوشهر که نقش و جایگاه مهمی داشت به خط مقدم درگیری با نیروهای استعمار پیر انگلستان در منطقه تبدیل شد. حکومت قاجار توان کافی برای رویارویی نیروهای اشغالگر نداشت، از این رو مردم به میدان آمده و در برابر متجاوزان ایستادند و از استقلال وطن خویش تا سرحد جان دفاع کردند.

حضور و فعالیت واسموس، کنسول آلمان، در جنوب موجب گردید مردم این منطقه، به مخالفت با انگلیس که بوشهر را کانون فعالیت های خود قرار داده بود، برخواسته و علیه نفوذ آنها شورش کنند.

وساطت رئیسعلی دلواری مابین خوانین بوشهر سبب رفع اختلافات آنها، ایجاد اتحاد و به حد رساندن احساسات ضد انگلیسی مردم از جمله زایرخضرخان اهرمی، شیخ حسین خان چاهکوتاهی، غضنفرالسلطنه برازجانی و… گردید.

شهرهای واقع در مسیر جاده بوشهر به داخل ایران تحت تاثیر این شرایط موجود در بوشهر دچار رکود اقتصادی شده بودند از جمله شهر کازرون که در میان جاده ارتباطی بوشهر به شیراز قرار داشت و در تجارت به بوشهر متکی بود در این میان دچار رکود شدید گردیده بود و صدای نارضایتی کسبه و تجار نیز شنیده می شد.

اسماعیل خان صولت الدوله قشقایی و ناصر دیوان کازرونی از خوانین ایل قشقایی و کازرون نیز به عنوان پیشوای مردم در این جنگ به پا خواستند. بُعد ارتباطی کازرون موجب گردید که این شهر بعنوان پشتوانه و تأمین کننده قوای پشتیبان در جریان جنگ جهانی اول عمل کرده و تبدیل به حلقه واسط مبارزان بوشهری با فارس و حزب دموکرات درآید که با نیات ملی گرایی در پی دفاع و حمایت از مبارزان بوشهری درآمده و 200 نفر تحت سرپرستی مشهدی محمد ابراهیم کازرونی به سوی برازجان رهسپار شوند.

سوای از نقش خوانین، نقش تجار به عنوان یک گروه اجتماعی متنفذ، در امور مذهبی، ملی و اقتصادی نیز در تقویت خطوط مبارزه با انگلستان بسیار حائز اهمیت بود و بار پشتیبانی اقتصادی این مبارزه را بر دوش می کشیدند. تجار در بوشهر اکثرا کازرونی های مقیم بوشهر بودند.

در رأس این تجار وطن دوست سید محمدرضا کازرونی قرار داشت که با پرداخت هزینه خرید اسلحه از مسقط و تحویل آن به مجاهدین از جمله رئیسعلی دلواری و زائر خضرخان اهرمی و… نقش مهمی در این مبارزات را ایفا می کرد.

میرزا علی کازرونی مشهور به لسان المله و صدرالاسلام از دیگر تجار مقیم بوشهر بود که به دلیل فعالیت های ضد انگلیسی خود تحت تعقیب آنها قرار داشت و با پیوستن به شیخ حسین چاهکوتاهی، خان چاهکوتاه، با ایجاد اتحاد بین خوانین منطقه جنوب در مبارزه با قوای انگلیسی کمک های زیادی رسانید. کازرونی ها به دلیل پیوند دیرینه با بوشهر در جریان جنگ جهانی اول منتظر فرصت بودند که این فرصت با مرکزیت بوشهر و رهبری چون ریسعلی دلواری برای آنان فراهم آمد.

رئیسعلی دلواری را می توان قهرمان مبارزه با استعمار بریتانیا در ایران و خلیج فارس نامید. نکته برجسته شخصیت رئیسعلی دلواری که او را در کنار سایر قهرمانان تاریخ ایران قرار می دهد وطن پرستی و ارادت قلبی وی به ایران و خاک مادریش یعنی بوشهر تاریخی است.

ریشه های علقه های ملی – میهنی رئیسعلی به دوران مشروطیت در بوشهر باز می گردد که تحت تأثیر محافل و شخصیت های روشن اندیشی چون میرزا علی کازرونی و محمدرضا اصلاح دریسی که در ارتباط با انجمن ها و شخصیت های وطن پرست فعال در تهران بودند به مرور ساخته و پرداخته شد.

نفوذ و کاریزمای شخصیتی رئیسعلی دلواری به گونه ای بود که دوگانه مذهب و ملیت را در درون خود بوجود آورده بود و به خاطر همین جنبه شخصیتی است که مجاهدان کازرونی که سابقه مبارزه با استبداد و استعمار را نیز داشتند شخصیت رئیسعلی را بعنوان یک رهبر و الگوی مبارزاتی پذیرفته و به خط پشتیبان بوشهر در مبارزات ضد استعماری و ضد استبدادی تبدیل شدند.

بی جهت نبود که مستر چیک انگلیسی بوشهر را خط مقدم مبارزه با انگلستان و رئیسعلی را تاج سر کرانه نامیده است.