کتاب

خلیج فارس: تازه‌ترین اثر رضا معتمد، شاعر، منتقد ادبی و روزنامه نگار هم استانی با عنوان کتاب «سایه و سیب؛ تحلیل بوطیقایی و ژانرشناسی کرامات صوفیه» رونمایی شد.

به گزارش خلیج فارس؛این آئین با حضور جمعی از علاقمندان فرهنگ در تالار مدرسه تاریخی سعادت برگزار شد.

این کتاب توسط انتشار شروع و در 499 صفحه دربارۀ کرامت صوفیانه، اخلاق عرفانی، عرفان در ادبیات و داستان‌های عرفانی به همت رضا معتمد راهی بازار کتاب شده است.

بشیر علوی، نویسنده و منتقد ادبی جنوبی با اشاره به کتاب «سایه و سیب» تألیف رضا معتمد تأکید کرد: این کتاب، یک کار فاخر و یک اثر پژوهشیِ سنجیده و حساب‌شده است.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران، بشیر علوی در آیین رونمایی از کتاب «سایه و سیب؛ تحلیل بوطیقایی و ژانرشناسی کرامات صوفیه» تألیف رضا معتمد که شامگاه چهارشنبه با حضور اهالی ادب استان بوشهر در سالن اجتماعات مدرسه تاریخی سعادت بوشهر برگزار شد، با تحسین تلاش رضا معتمد در خلق آثار باکیفیت در حوزه ادبیات و شعر پارسی و همچنین اهتمام علی هوشمند، مدیر نشر «شروع» در انتشار کارهای باکیفیت در این حوزه گفت: کتاب «سایه و سیب» یک کار پژوهشی بی‌نقص در حوزه ادبیات عرفانی است. نویسنده در بدو کار سؤالات پژوهشی خود را مطرح کرده و بر اساس این پرسش‌ها، فصول کتاب را پدید آورده است.

نویسندۀ کتاب «نیم‌قرن شعر بوشهر» افزود: معتمد در این اثر، با اشاره به متون و کرامات صوفیه تلاش کرده تا بگویید کرامات صوفیه یک ژانر ادبی مستقل است و با دلایل متقن و مستدلی که می‌آورد، به این نظریه دست می‌یابد.

وی ادامه داد: کتاب «سایه و سیب» دارای هفت فصل است که شاید فصل‌های اول و دوم آن در کارهای عرفانی دیگری هم دیده شود، اما از فصل سوم، بحث اصلی کتاب آغاز می‌شود. در واقع، مغز و هستۀ پژوهش‌های مؤلف در فصل سوم و چهارم قرار دارد که مخاطب با خواندن آن، فصل تازه‌ای در ذهنش باز می‌شود؛ فصلی که به‌دنبال اثبات ژانر بودن کرامات صوفیه است.

علوی تأکید کرد: در این اثر، خبری از حکایات و تمثیل‌های صوفیانه نیست بلکه بیشتر تلاشی برای جداکردن ژانر کرامات صوفیه از دیگر ژانرهای ادبی بر مبنای مؤلفه‌های زیباشناختی و رویکردهای بینارشته‌ای است.

وی یادآور شد: معتمد در این کتاب سه پرسش ارزشمند پژوهشی علمی مطرح کرده که این پرسش‌ها شامل 1) مهم‌ترین مؤلفه‌های زیباشناختی و ادبی در حکایات کراماتی کدام هستند؟ 2) عناصر و اجزای متمایزکنندۀ که بُعد زیباشناختی کرامات صوفیه را پررنگ می‌سازد و می‌توانند تعیین‌کنندۀ کرامات به‌عنوان یک نوع ادبی باشند، کدام هستند؟ 3) کدام مؤلفه‌ها و رویکردهای اسطوره، شماری از حکایات کرامت را از جاذبۀ هنری و تأثیر عاطفی بیشتر برخوردار کرده‌است؟ می‌شوند که مؤلف در صفحه 48 کتاب به‌طور مختصر به آن‌ها پاسخ داده و در فصول بعدی به‌طور مفصل به آن‌ها پرداخته است. از دید من، فصل 4 این کتاب، یک فصل علمی است که دلخواه هر پژوهشگری در حوزه ادبیات عرفانی است. آقای معتمد در فصل چهارم با چنگ‌زدن به مؤلفه‌های زیباشناختی، ثابت کرده که کرامت صوفیانه یک‌ ژانر ادبی است.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبی یادآور شد: در فصل پنجم که به نقش و نمود اسوره در کرامات پرداخته، به سوال سوم، جوابی کاملاً دانشگاهی و علمی در حدود 220 صفحه داده است که این جواب‌ها  ژانر این کرامات را از دیگر ژانرهای ادبی متمایز کرده است. این فصل به اندازه‌ای کامل است که خود می‌تواند به یک کتاب تبدیل شود.

وی گفت: کهن‌الگوها، اسطوره‌ها و وحدت ساختار سه‌گانۀ (ساختار موضوعی، ساختار روایی و ساختار بلاغی) مؤلفه‌هایی هستند که کرامات صوفیه را در یک ژانر ادبی جداگانه جا می‌دهند. مؤلف در فصل ششم به ساختارهای سه‌گانه در کرامات صوفیه به‌طور مفصل پرداخته است و در فصل هفتم هم وحدت ساختارهای سه‌گانه در آثار پژوهش‌شده را مورد واکاوی قرار داده است.

علوی تأکید کرد: فصل آخر کتاب که مؤخره کتاب است اما فصل ارزشمندی است. مؤلف در این فصل، با واکاوی و پژوهش در 11 اثر عرفانی که به کرامات صوفیه پرداخته‌اند، با آوردن مثال و نمودار و…  و کمک گرفتن از 135 منابع معتبر، تلاش کرده تا نشان دهد که این کرامات، یک نوع ادبی متسقل هستند.

در بخش بعدی این آیین، عضو هیئت‌علمی دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس، با اشاره به نقش تأثیرگذار رضا معتمدی، نویسنده و منتقد ادبی جنوبی در حوزه پژوهش و شعر و ادبیات استان بوشهر و ترویج حافظ‌خوانی و متون کهن در این منطقه، گفت: کتاب «سایه و سیب» یک کار پژوهشی جدید است که معتمد 10 سال روی آن کار کرده تا کار متفاوت و سنجیده‌ای را در حوزه ادبیات عرفانی راهی بازار کتاب کند.

سیدناصر جابری‌اردکانی ادامه داد: در جهان کنونی مسائل متافیزیکی با سؤالات و شبهات زیادی مواجه شده است؛ چون ذهن بشر امروزی منطبق به علم و دانش شده و به مسائل با نگاه و نظریه‌های علمی می‌نگرد. از این‌رو، کرامات صوفیه با توجه به ماهیت و رویکردی که دارد، در حوزۀ مسائل متافیزیکی قرار گرفته که به تبعیت شرایط جهانی و تفکر موجود، زیر تیغ نقد قرار دارد.

وی افزود: با این اوصاف، این سؤال در جامعۀ امروزی مطرح است که جایگاه ادبیات عرفانی کجاست؟ این سؤال برای خود من هم که مدرس و پژوهشگر حوزۀ ادبیات عرفانی هستم، نیز پیش‌آمده که در تدریس متون عرفانی به نسل امروز، چگونه باید مسائلی را که موجب شبه‌دار شدن این متون شده، برای آن‌ها تبیین کنم؟!

این استاد دانشگاه بیان کرد: ادبیات عرفانی، ادبیات گسترده‌ای است و نمی‌توان آن را تحت هیچ‎ شرایطی نادیده گرفت. یکی از عواملی که موجب گستردگی و حجیم‌شدن کتاب «سایه و سیب» نیز شده، گستردگی موضوع آن است. بدیهی است بخش اعظمی از ادبیات ما را متون صوفیه و ادبیات عرفانی تشکیل می‌دهد که جامعۀ امروز به آن نیاز دارد، چون این ادبیات یک نقطۀ مثبت دارد و آن هم این است، ادبیات عرفانی، خودش را به نقد می‌کشد که این لازمۀ جامعۀ امروزی است.

ناصری‎‌اردکانی یادآور شد: در کل، در ادبیات عرفانی ما مسائل و خرق‌العادت‌های جدیدی وجود دارد که بازتولید آن مورد نیاز این جامعه است. یکی از این مسائل، خاموش کردن حرص در وجود انسان‌های امروزی است که شاعران کنونی با بازتولید این مسائل می‌توانند آن‌ها را به جامعۀ فعلی منتقل کنند. متون عرفانی دارای گزاره‌های برجسته‌ای است که در امور تربیتی می‌توانیم به‌بهترین شکل از آن‌ها استفاده کنیم.

وی با تحسین انتخاب عنوان «سایه و سیب» برای این اثر پژوهشی  تأکید کرد: دو واژۀ «سایه» و «سیب» نمادهای عرفانی هستند که مفاهیم گسترده‌ای را در بطن خود جای داده‌اند و انتخاب این نام، یک انتخاب هوشمندانه است که از پشتوانۀ علمی برخوردار است.

ناصری‌اردکانی در خصوص نثر کتاب هم بیان کرد: نثر این کار، یک نثر شیوا و روان است که با زبان علمی و به‌دور از تخیل و شاعرانگی نوشته شده‌است. این اثر پژوهشی بر مبنای منابع ارزشمند و مطالعات بین‌رشته‌ای شکل گرفته است. از این‌رو، مطالعۀ آن نه‌تنها برای پژوهشگران حوزۀ ادبیات عرفانی، بلکه برای مخاطبان عام نیز جذابیت دارد و اطلاعات مهمی‌ را در حوزۀ کرامات صوفیه در اختیارشان می‌گذارد.

وی یادآور شد: ارتباط میان مسائل عرفانی و موضوعات روز در این کتاب بسیار برجسته است. به همین سبب این کتاب در حوزه روایت یک بوطیقاست که پژوهشگران می‌توانند از آن بهره ببرند؛ چون ارزش‌های روایی متون صوفیانه را بر اساس آمارها و نمودارها و… به‌طور روشن مطرح کرده است و نقطۀ قوت این کار هم این است که جوانب حرمت مفاهیم عرفانی را حین نقد علمی کاملاً رعایت کرده است.

استاد تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر و مدیر انجمن دوستداران حافظ (شعبۀ بوشهر) نیز در بخش بعدی آیین رونمایی از کتاب «سایه و سیب» با تحسین آن، گفت: کتاب «سایه و سیب» از جمله آثاری است که رونمایی از آن، تازه آغاز کار است؛ چراکه این کتاب، اثری سبز و برافراشته است که هر مخاطبی آن را بخواند، آن را به دیگران معرفی خواهد کرد.

عباس عاشوری‌نژاد ادامه داد: من هرگز در معرفی آثار دیگران اغراق نمی‌کنم ولی این کتاب، یک کار خاص است که در طول 10 سال اخیر در حوزه ادبیات با رویکرد بین‌رشته‌ای خوانده‌ام، اما جا دارد که در نشست‌های جداگانه از سوی منتقدان نیز مورد نقد قرار بگیرد؛ چون هیچ اثری عاری از ایراد نیست. از دید من، از نظر متولوژی بهتر این بود که اثبات ژانر بودن کرامات صوفیه که در فصول میانی کتاب به آن اشاره شده، در پایان کتاب و در قسمت نتیجه‌گیری می‌آمد.

وی تأکید کرد: این کتاب بر این مسئله تأکید دارد که بگوید کرامات صوفیه یک ژانر است که با آوردن دلایل منطقی توانسته این پیش‌فرض را به یک نظریه جدید تبدیل کند. خب، حالا که این نظریه مطرح شده، الآن باید چکار کرد؟ اینجا کار دانشجویان و اساتید ادبیات شروع می‌شود که بر اساس این نظریه، کارهای پژوهشی جامعی را صورت بدهند. در این کتاب، نظر معتمد به یک تئوری و نظریۀ شمیسا پهلو می‌زند که با رویکرد اسطوره‌شناختی و مؤلفه‌های زیباشناسی اثبات شده است.

عاشوری‌نژاد ادامه داد: با پذیرفتن ژانر بودن کرامات صوفیه، اکنون این نظریه باید با رویکردهای اسطوره‌شناسی و روانشناسی تحلیلی (اعماق) مورد بررسی قرار بگیرد. این فرایند کمک زیادی به جهان امروز می‌کند.

به گفته این استاد دانشگاه، طبق جدیدترین آمارهای سازمان بهداشت جهانی 58 درصد مردم جهان افسردگی دارند! متأسفانه مدرنیته به‌طور حیرت‌انگیزی انسان‌ها را دارد به سمت افسردگی و تنهایی سوق می‌دهد. در این بزنگاه، ما با تأسی از کرامات صوفیه می‌توانیم سبک جدیدی را برای زندگی ترویج بدهیم.

وی گفت: ما می‌توانیم زندگی عرفا را به الگوهایی برای نسل امروز که بنا به‌دلایلی به سمت دین‌ستیزی گرایش یافته‌اند، تبدیل کنیم. امروز کل جهان به این سمت سوق پیدا کرده‌اند تا جایی که سازمان بهداشت جهانی، برای داشتن یک زندگی سالم، سه شاخصۀ سلامت جسمانی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی را مطرح کرده‌ که به‌تازگی مؤلفۀ جدیدی نیز به آن اضافه کرده  و آن هم سلامت معنوی است که خود من در سه سال اخیر بر این حوزه متمرکز شده‌ام و یک اثر را در حوزه روانشناسی دین نوشته‌ام که کار ارزشمندی هم شده و اگر مشکلی پیش نیاید تا پایان امسال راهی بازار کتاب خواهد شد.

عاشوری‌نژاد تأکید کرد: سازمان بهداشت جهانی برای مبارزه با افسردگی، چاره‌ای جز رفتن به سمت معنویت و اتکا بر دین و روانشناسی آن نیافته است. خوشبختانه متون عرفانی ما یک سرمایۀ ارزنده است که در خود مسائل و مفاهیمی را جای داده که با بازتولید آن‌ها با نگاهی نو و مبتنی بر روان‌شناختی می‌تواند به آبشخوری برای رسیدن به سلامت معنوی تبدیل شود.

سپس در بخش پایانی این آیین، مؤلف کتاب «سایه و سیب» گفت: هدفم از نگارش این اثر، این بود که بدون توجه به صحت و سقم کرامات صوفیه، ارزش ادبی این کرامات مطرح شود تا با توجه به جایگاه ادبی که دارند، به‌عنوان یک نوع ادبی مستقل معرفی شود.

رضا معتمد افزود: در این اثر با حوصله به بازنمایی محاکات، خرق عادت، وجوه حماسی، انعکاس مباحث تکوین و آفرینش و بعضی خصیصه‌های روایی و بلاغت زبان پرداختم که از عناصر تقویت‌کنندۀ بعد هنری و ادبی کرامات و از جمله عوامل متمایزکنندۀ آن‌ها به‌عنوان یک نوع ادبی است.

وی سپس بیان کرد:  نگارش این کتاب  از سال 1392 شروع شد و در سال 1402 به پایان رسیده است؛ یعنی 10 سال زمان گذاشتم تا کتاب را بنویسم و منتشر کنم. در نگارش این اثر از مشاوره‌های غلامحسین غلامحسین‌زاده و سعید بزرگ بیدگلی استفاده کردم. ویراش اثر هم هدی خرم‌آبادی و اسماء قائدی‌زاده که هر دو از ویراستاران خوب استان هستند، برعهده داشتند.

تصاویر بیشتر اینجا ببینید