علیرضا برازجانی
حکیم عمر خیام نیشابوری، شاعر و فیلسوف بزرگ زاده نیشابور است و در همان شهر هم دیده از جهان فروبست و به خاک سپرده شد، اما رباعیات او هنوز هم در شرجی ساحل بوشهر، گرمابخش محافل خانوادگی و آیین‌های سنتی است.
«خیامی» بخشی از موسیقی محفلی بندر بوشهر که در موسیقی نواحی ایران به نام این بندر سند خورده است. خیام‌خوانی بوشهری‌ها سال 1393در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید.
شادی به سبک خیام
آنچه که رباعیات خیام و سبک خوانش آن را در این خطه ماندگار کرده، تلفیق سروده‌های این شاعر با موسیقی سنتی بوشهر و البته همراهی پرشور و احساسی مردان و زنان فارغ از سختی روزگار و گرمای طاقت‌فرسای جنوب از غم زمانه است که به شادی ابیات خیام پناه می‌برند تا از چند صباح گذران عمر بهره ببرند.
به گواه کارشناسان، گرایش بوشهری‌ها به رباعیات و سروده‌های خیام نیشابوری را می‌توان به اقلیم و نوع آب‌وهوا یا به‌عبارتی «جبر جغرافیایی» مرتبط دانست. چنانچه در کتاب «الِعبَر» اثر ابن خلدون نیز به آن اشاره شده: در میان مردمان مناطق با آب‌و‌هوای گرم، عاطفه نقش مهم و بسزایی دارد و مردمان این مناطق، از نظر موسیقیایی، نیازمند ریتم‌های تندتری هستند.»
اما از این مهم‌تر شاید بتوان از وجود شاعران بومی که دوبیتی‌های آنها نقش پررنگی در زندگی و زمانه مردمان جنوب دارد برای تثبیت جایگاه رباعیات عمرخیام نام برد؛ شاعرانی مثل فایز و مفتون. دوبیتی‌های آنها امروزه در قالب شروه‌خوانی و همنوازی نی با آهنگی حزین و سوزناک پای ثابت محافل و انجمن‌های بوشهر است.
مراسم «خیامی» معمولا از دو بخش تشکیل می‌شود؛ ابتدا یکی از رباعیات منسوب به خیام را می‌خوانند و در ادامه به اجرای «یزله» یا همان «هلل‌یوس» می‌پردازند که از فرم‌‌های کهن موسیقی بوشهری است و ریتم تندتری دارد. شَپ زدن (دست زدن) بخش دیگر این مراسم را شامل می‌شود و پس از آن، 2 یا چند رباعی دیگر را می‌خوانند و حاضران تکرار می‌کنند. گاه رقص‌های آیینی نیز چاشنی این محافل می‌شود.