هادی جلالی ثابت

هادی جلالی ثابت | پژوهشگر و جامعه شناس ورزشی

مقدمه

تحولات سریع فناوری، رسانه و سبک زندگی اجتماعی در جامعه امروزی، ساختار و رفتار نسل‌های انسانی را به‌ طور چشم‌گیری دگرگون ساخته است. در این میان، نسل Z (متولدین حدود ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰) و نسل آلفا (متولدین بعد از ۱۳۹۰) با ویژگی‌هایی مانند پیوند عمیق با دنیای در حال تغییر و تکنولوژی، مصرف بالای محتوای دیجیتال و گرایش به تجربه‌های سرگرم‌کننده و غیررسمی، شناخته می‌شوند. این تغییرات در ابعاد فرهنگی و ورزشی نیز تأثیرگذار بوده و به‌ویژه در ورزش فوتبال، الگوهای هواداری، بازی‌کردن و ارتباط با باشگاه‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند.

در سطح جهانی، باشگاه‌های بزرگ از جمله بارسلونا، منچسترسیتی و حتی لیگ‌های آسیایی، به‌ سرعت در حال تغییر رویکرد خود برای ارتباط مؤثر با این نسل‌های جدید هستند. اما در استان بوشهر، با وجود پیشینه پرافتخار باشگاه‌هایی مانند شاهین و ایرانجوان، نشانه‌هایی از فاصله‌ گرفتن نسل‌های نوجوان و کودک با فوتبال محلی و باشگاهی مشاهده می‌شود.

در ایران اقدامات نظام‌مند، منسجم و آینده نگر برای جذب نسل z و آلفا به فوتبال هنوز بسیار محدود، پراکنده و غالبا ناکارآمد بوده است، با اینکه برخی باشگاه ها به صورت مقطعی اقداماتی کرده اند، اما هیچ کدام هنوز به سطح برنامه ریزی راهبردی برای این نسل ها نرسیده اند و متعاقبا هیچ باشگاهی هنوز بطور جدی نسل z و آلفا را به عنوان مخاطب اصلی خود هدف گذاری،‌ تحلیل یا برنامه ریزی راهبردی نکرده است.

این یک فرصت طلایی برای باشگاه های بوشهری است که می‌توانند پیشتاز این رویکرد نوین در کشور باشند.

در این مقاله، تلاش شده تا با نگاهی جامعه‌شناختی و بومی، ویژگی‌های نسل Z و آلفا بررسی شود و بر اساس این تحلیل، پیشنهادهایی کاربردی برای نهادهای متولی ورزش در استان، به‌ویژه هیأت فوتبال و اداره کل ورزش و جوانان استان بوشهر ارائه گردد.

نسل Z و آلفا: تعاریف و ویژگی‌ها

نسل Z
این نسل شامل افرادی است که تقریباً بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ متولد شده‌اند. آنان نخستین نسلی هستند که از کودکی با اینترنت، تلفن‌های هوشمند، و شبکه‌های اجتماعی رشد کرده‌اند.

ویژگی‌های شاخص نسل Z:
▪️آشنایی عمیق با تکنولوژی
▪️استفاده مداوم از رسانه‌های تصویری مانند اینستاگرام و یوتیوب
▪️تمایل به یادگیری سریع، اما با انگیزه‌های متغیر
▪️نیاز به تأیید اجتماعی و دیده‌ شدن در فضای دیجیتال

نسل آلفا
شامل متولدین بعد از سال ۱۳۹۰ است؛ این نسل از ابتدای کودکی در معرض هوش مصنوعی، واقعیت افزوده، بازی‌های ویدیویی و محتوای تعاملی بوده و تجربه‌های سنتی برایشان جذابیت کمتری دارد.

ویژگی‌های شاخص نسل آلفا:
▪️استفاده گسترده از تبلت و موبایل از سنین پایین
▪️علاقه به تجربه‌های هیجان‌ انگیز و بازی‌ محور
▪️توجه کوتاه‌ مدت (attention span پایین)
▪️رشد در محیط‌هایی با والدین تحصیل‌کرده‌ تر و دیجیتال‌ تر
برای هر دو نسل، ورزش در شکل سنتی (میدانی، تمرینی و تماشاچی‌محور) اگر با رسانه، بازی و سرگرمی ترکیب نشود، نمی‌تواند ارتباط خوب و پایداری برقرار کند.

 وضعیت بومی در بوشهر

استان بوشهر دارای پیشینه‌ای غنی در فوتبال بومی محلی است. باشگاه های شاهین و ایرانجوان بوشهر به‌ عنوان یکی از نمادهای فوتبال بوشهر و حتی جنوب کشور، از سرمایه فرهنگی اجتماعی بسیار بالایی برخوردار می باشند، اما تغییر نسل‌ها و عدم تحول هم‌ زمان باشگاه‌ها و نهادهای ورزشی باعث کاهش مشارکت فعال نسل‌های جدید شده است.

برخی ویژگی‌های مهم وضعیت بومی در بوشهر:

▪️کاهش علاقه نوجوانان به باشگاه‌های محلی: به‌دلیل ضعف در تبلیغات، تولید محتوا و حضور در فضای دیجیتال
▪️فعالیت مدارس فوتبال به‌ صورت سنتی: با تمرکز بر تمرین فیزیکی و نه تعامل رسانه‌ای یا انگیزشی
▪️ضعف در برنامه‌های وفادارسازی هواداران نوجوان: باشگاه‌ها اغلب با شیوه‌های دهه‌های گذشته اداره می‌شوند.
▪️نبود ارتباط مؤثر بین نسل جدید و چهره‌های فوتبالی بوشهر

اگر این روند ادامه یابد، باشگاه‌ها و فوتبال بومی، مخاطبان آینده خود را از دست خواهند داد.

چالش‌ها و فرصت‌ها

چالش‌ها:
1. نبود استراتژی رسانه‌ای برای جذب نوجوانان
2. فاصله مفهومی میان نسل قدیم فوتبال (مدیران و مربیان) و نسل جدید
3. کاهش مشارکت داوطلبانه نوجوانان در باشگاه‌ها
4. عدم استفاده از چهره‌های محبوب نسل جدید در فضای فوتبال بوشهر
5. ضعف در حضور مدارس فوتبال در پلتفرم‌هایی مانند روبیکا، آپارات، اینستاگرام

فرصت‌ها:

1. علاقه نسل Z و آلفا به فوتبال در قالب بازی‌های دیجیتال (مثل FIFA، PES، فوتبال خیابانی)
2. وجود برند فوتبالی احساسی همچون شاهین و ایرانجوان
3. ظرفیت رسانه‌های محلی برای ساخت روایت‌های بومی جذاب
4. امکان آموزش و تجهیز مربیان جوان برای ارتباط مؤثر با نسل جدید
5. افزایش دسترسی نوجوانان به تلفن همراه و فضای مجازی به‌ عنوان فرصت آموزشی و تبلیغاتی

پیشنهادهای کاربردی

برای عبور از وضعیت موجود و بازیابی ارتباط میان فوتبال و نسل‌های جدید، پیشنهادهای زیر برای هیأت فوتبال استان، اداره ورزش و جوانان، باشگاه‌ها و مدارس فوتبال ارائه می‌شود:

۱. ایجاد پلتفرم رسانه‌ای ویژه نوجوانان: صفحه هواداری، کانال ویدئویی، ساخت سریال‌های کوتاه از بازیکنان محلی
۲. تولید محتوای دیجیتال از چهره‌های محلی: مصاحبه، مسابقه، چالش‌های فوتبالی، NFT بازیکنان بومی
۳. برگزاری رویدادهای فوتبال خیابانی، مینی‌ تورنمنت‌ها و لیگ مدارس با محوریت نسل Z
۴. آموزش مربیان و مدیران باشگاه‌ها درباره سبک ارتباط با نسل‌های دیجیتال (کارگاه، دوره کوتاه‌ مدت)
۵. استفاده از گیمیفیکیشن در مدارس فوتبال: سیستم امتیازدهی، مدال دیجیتال، شبیه‌ سازی لیگ‌ها
۶. تشکیل کمیته “جوانان دیجیتال” در هیأت فوتبال برای سیاست‌گذاری نسل محور

نتیجه‌گیری

نسل Z و آلفا آینده فوتبال را رقم می‌زنند، اما اگر فوتبال بومی و باشگاهی در بوشهر نتواند با زبان و ابزار این نسل‌ها با آن‌ها ارتباط مؤثر برقرار کند، با خطر از بین رفتن هواداری و مشارکت عمومی روبه‌رو خواهیم شد. در نقطه مقابل، اگر باشگاه‌ها، مدارس فوتبال و نهادهای اجرایی ورزشی، برنامه‌ ریزی دقیق و متناسب با این نسل‌ها داشته باشند، می‌توانند دوباره فوتبال را به بخش مهمی از هویت نوجوانان بوشهری تبدیل کنند و سرمایه اجتماعی باشگاه‌ها را احیا نمایند.