آب جم از هوایش گرم‌تر است!

129

غلامعلی زارعی

اولین رویداد رسانه ای جنوب استان بوشهر در شهر جم برای من جذابیت هایی داشت. برای همین وقتی به این رویداد دعوت شدم نتوانستم خوشحالیم را پنهان کنم.

مهمترین مساله برای من این بود، به شهری می رفتم که بیش از سی سال پیش ایامی در آن درس خوانده بودم و در این سی و اندی سال تغییرات زیادی کرده بود که حتما مرا شگفت زده می کرد.

شهر شعر و نخل و رطب و لیمو و مرکبات و چشمه و پاریاب های گوناگون با جاده ای پر پیچ و خم که از ارتفاع پست و شرجی زده دریا از کناره سیراف تو را به نزدیک به هزار متر بالاتر، به آب و هوایی منحصر به فرد در شهر جم می برد. آبی خنک و گوارا و هوایی که تبریز است.

شهر بسیار تغییر کرده بود و اثری از گذشته لابه لای خیابان های امروزی نبود. هوا تقریبا همان هوا بود، حتی در میانه تابستان، هر چند بوی گوگرد، استشمام عمیق آن را نادلخواه کرده بود.

آب اما در شبکه توزیع شهرک توحید و رستوران بیرون این شهرک بیشتر از آنچه باید، گرم بود.

وقتی پرسیدم، گفتند چون آب شهر از منابع بزرگ فلزی در معرض تابش مستقیم آفتاب تامین می‌شود، روزها گرم است.

آب هر چند دیرتر از خاک گرم و سرد می‌شود اما آب شهر جم در هوای نسبتا خوب ۱۹مرداد، داغ بود.

چند سال قبل در دولت روحانی خبری رسانه ای شد که براساس آن آزمایشاتی روی منابع زیرزمینی تامین آب جم انجام شده و بیش از آنچه باید نیترات دارد و آلوده است. فرماندار وقت دستور داده بود برای تامین آب منابعی در شهر گذاشته شود و آبهای تحت‌الارضی جم برای نوشیدن استفاده نشود.

اعضای شورای شهر جم به پالایشگاه رفته و چاه‌های فوق عمیق دفن پسابهای صنعتی را دیده بودند. مباحثاتی مطرح شده و برای روزها و هفته ها آب، مساله داغ شهر جم بود اما به مرور از اولویت توجه جمی ها خارج شد.

جم آیا بحران آب را پشت سر گذاشته است؟

آب، موثرترین عنصر جمع شدن جمی‌ها در کوهستان صعب‌العبور سرحدات شرقی استان بوشهر است. شاید مهمتر از هوا.

این شهرستان با وسعت بیش از هزار کیلومتر مربع و بیش از ۷۰ هزار سکنه از خوش آب و هواترین مناطق جنوب ایران در استان بوشهر است.

پیشینه ای دارد که به نوشته برخی پژوهشگران تاریخ و شهادت آثار و ابزارهای تاریخی و باستانی به جای مانده تا دوره قبل از تاریخ مکتوب ایران نیز می رسد.

شهرستان جم که در سال ۱۳۸۲ تاسیس شده شامل ۲ بخش، ۵ دهستان و ۴ شهر است.

امروز اما عناصر مهم گرد آمدن مردم در ارتفاع بیش از ۷۰۰ متر از سطح دریا آنهم در ۲۵ کیلومتری خلیج فارس با تحدید و تهدید مواجه است.

آب در جم زودتر از هوا عرصه را بر توسعه زندگی در این دشت مرتفع تنگ کرد.

 جم تا دهه ۷۰ بیش از ۳۰ رشته قنات فعال داشت. ابتدای دهه ۶۰ وقتی بهره‌برداران گاز به نزدیکی «ریز» رسیدند، جنگ با عراق در جریان بود. کوهستان پناه مناسبی برای احداث پالایشگاه گازی بود و دشواری حمل تاسیسات سنگین به ارتفاع بیش از ۷۰۰ متر از سطح دریا را توجیه می‌کرد.

تامین آب مورد نیاز صنعت با حفر بیش از ۷ حلقه چاه عمیق میسر شد.

با گذشت دو دهه پس از استقرار پالایشگاه، برداشت بیش از توان از منابع آبی منطقه، دشت های جم و ریز را کم کم خشک و به مرز دشت های ممنوعه رساند.

از ابتدای دهه ۹۰ بحران آب برهنه تر از هر زمانی رخ در رخ مردم این حوالی ایستاد و با کم آب شدن چاه ها و قنات ها و خشکیدن باغات و پاریاب ها، اژدهای بی آبی دور این حدود چنبره زد.

جم از معدود مناطق استان بوشهر بود که از خط لوله تامین آب استان های جنوبی کشور که از محرم به کوثر تغییر نام یافت، بهره ای نداشت و ۳۸ حلقه چاه ماموریت آب دهی به مردم را انجام می داد.

چاه های تامین آب شرب و بهداشتی در شهر جم با گذشت زمان، افزایش جمعیت و استفاده بی رویه صنعت از آبهای تحت الارضی دیگر جوابگوی نیاز مردم نبود.

کار به جایی رسید که همین آب هم با نفوذ پساب های صنعتی به سفره های زیرزمینی آلوده شد.

آلودگی آب جم در برخی رسانه ها انعکاس یافت. رئیس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در خرداد ۹۷ آلودگی آب جم را تایید کرد.

مخازن توزیع آب آشامیدنی سالم در شهر جم نصب شد اما گویا آب در همین منابع نیز سالم نبود.

گفته می شد «آبی که قرار است در مخازن و کانکس‌های توزیع آب آشامیدنی سالم عرضه شود از آب غیرشرب است که با یک کلرزنی در این مخازن به مردم فروخته می شود!»

جم برای عبور از بحران جدی آب به دو منبع تامین آب رجوع کرد؛ انتقال آب از سیراف و سد باغان.

۱۶ اردیبهشت سال ۹۴ کلنگ احداث سد باغان بر روی رودخانه آب شیرین باغان در شرق شهرستان جم به زمین زده شد.

کارهای اولیه احداث این سد در سال ۹۳ انجام شده بود و این سد ماموریت داشت با یک مخزن ۳۲ میلیون متر مکعبی و خط انتقال ۴۲ کیلومتری آب شرب ۱۷ هزار نفر از ساکنان بخش ریز و انارستان و دو شهرک نفتی و آب صنعتی مورد نیاز پالایشگاه فجر را تامین کند.

پالایشگاه جم ذیل عنوان مسئولیت های اجتماعی تامین کننده منابع مالی احداث این سد شد.

فاز نخست طرح آب‌رسانی از سد باغان به شهرستان جم۱۲ اسفند ۱۴۰۱ به بهره برداری رسید. امروزه گویا آب از سیراف نیز به جم رسیده است.

عملیات اجرایی ساخت آبشیرین‌کن طرح انتقال آب دریا از سیراف به شهرستان جم در ۱۱ دی ماه سال ۹۵ آغاز شد. پروژه انتقال آب از سیراف دارای دو بخش شامل تاسیسات آبشیرین‌کن و خط لوله انتقال آب است که بخشی از پروژه در زمان اجرای آبشیرین کن انجام شده بود.

خط آبرسانی این پروژه دارای ۳۰ کیلومتر طول است و با شبکه‌های داخلی، سرجمع به ۵۲ کیلومتر می‌رسد. پنج ایستگاه پمپاژ و ۵۸ هزار متر مکعب مخازن ذخیره آب و ۷ سایت بهره برداری نیز برای این خط آبرسانی طراحی شده است.

خطی که آب را تا ارتفاع بیش از ۷۰۰ متر بالا می برد.

سد باغان و آب شیرین کن سیراف، جم را از تنگنای توسعه جمعیتی عبور می‌دهد اما تبعات خشک شدن چشمه ها و سفره های آب شیرین برای همیشه زندگی مردم نشسته بر بام استان را تهدید می کند.

حالا علاوه بر جم، کنگان و دشتی نیز با تبعات زیست محیطی سد و آب شیرین کن در سرنوشت مبهم جم متاثر از تغییرات پیش رو شریک می شوند.