گذری بر تاریخ بوشهر

انگلستان یکی از دولت های اروپایی قدرتمند در فاصله قرن های هفدهم تا بیستم میلادی در ایران است. در منابع تاریخی ایران هر گاه نام انگلیس به میان می آید ناخودآگاه نام خلیج فارس و بندر بوشهر در ذهن تداعی می شود. اگر چه در مورد حضور انگلیسی ها در ایران کارهای پژوهشی فراوانی صورت پذیرفته است اما برای نگارش پژوهشی درخور و علمی که حقایق تاریخی را بدون حب و بغض بازگو کند کار چندانی صورت نگرفته است که این امر نیز خود می تواند دلایل متعددی داشته باشد.

اکثر منابع معتبر و اسناد از حضور فعال انگلیسی ها در بوشهر به عنوان مهمترین بندر معتبر ایالت فارس در عهد قاجار نام می برند، بوشهر چنان در معادلات سیاسی و اقتصادی انگلستان تأثیر گذار بود که بیشتر نمایندگان سیاسی دولت های اروپایی و سیاحان خارجی بوشهر را بندری انگلیسی و محله بهمنی بوشهر را نیز محله ای انگلیسی نشین می نامیدند.

چرا که در محله بهمنی انگلیسی ها یک شهرک انگلیسی تأسیس نموده بودند که برخوردار از امکانات زیر ساختی چون پست و تلگراف هند و آروپ (خدمات فنی)، پستخانه و منازل سازمانی مجهز برای اتباع این کشور بود.

جدای از تنش های سیاسی میان انگلیس و ایران از منظر اجتماعی که مسئله حضور آنان را در بوشهر بررسی نماییم متوجه تعاملات و مراودات اجتماعی نیز میان آنان و مردم بوشهر خواهیم بود. نمونه این مورد استفاده از نیروهای بومی و محلی در ادارات تحت نظارت انگلیسی ها و نمایندگی سیاسی آنان در بوشهر است.

یکی از مکان هایی که نیروهای بومی بوشهری در آن فعالیت می کرده اند کنسولگری انگلیس در بوشهر بوده است. هر دو ساختمان کنسولگری انگلیسی ها چه در محله کوتی و چه در محله سبزآباد از نیروهای بومی بوشهری بهره می برده اند. افراد و شخصیت های گمنامی که در کمتر منابعی نامی از آنان برده شده است.

این موارد نشان می دهد که زندگی اجتماعی مردم سوای از قیل و قال های سیاسی و از منظر و نگاه تاریخ به حرکت معمول خود در بستر زمان ادامه می داده است. در واقع همان نگاه از پایین به تاریخ در اینجا خود را نشان می دهد. طیف های گوناگون و مشاغل مختلف که مورد نیاز کنسولگری بوده است در این نهاد دیپلماتیک مشغول به کار بوده اند.

عمده این مشاغل عبارت بودند از: کارمند، پیشخدمت، خدمت گذار، سرایدار، رفتگر، باغبان، راننده کالسکه و اتومبیل، ناخدای قایق، راننده قایق، ملوان، و آشپز.

این موارد نمونه های فراوانی هستند که حکایت از حضور و فعالیت ایرانیان و بوشهری ها در کنسولیاری انگلیسی ها در این بندر می کند. سند زیر گویای این امر و برگی از تاریخ بوشهر در دوران قاجار و دوران پهلوی اول به شمار می رود.