ماجرا‌های آتش‌سوزی‌های عمدی

خلیج فارس: آتش‌سوزی حادثه‌ای ناگوار است که در هنگام وقوع ممکن است خسارت‌های جانی و مالی زیادی در پی داشته باشد، اما گاهی برخی افراد با سوزاندن عمدی اموال منقول یا غیرمنقول به صورت آگاهانه با انگیزه قبلی مرتکب این عمل مجرمانه می‌شوند تا شاید بتوانند از شرکت بیمه، خسارتی را دریافت کنند.

به گزارش خلیج فارس؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که آتش‌سوزی عمدی در بعضی موارد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله «دشمنی و انتقام، پنهان کردن یک عمل مجرمانه دیگر یا انحراف مسیر تحقیقات پلیس» رخ دهد. تشخیص عمدی با غیرعمدی بودن آتش‌سوزی معمولا توسط متخصصان آتش‌نشانی، پلیس و کارشناسان بیمه انجام می‌شود.

همچنین بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد که صحنه جرم در آتش‌سوزی عمدی نشانه‌هایی دارد؛ معمولا آتش‌سوزی عمدی «به وسیله یک ماده سوختنی مانند بنزین، گازوییل، نفت و…» انجام می‌شود. بنابراین پیدا کردن اثر یا بویی از یک ماده قابل اشتعال سریع و همچنین وسایلی مانند کبریت و فندک می‌تواند یکی از ویژگی‌های صحنه جرم حریق عمدی باشد.

جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران و کارشناس ایمنی شهری در مورد بررسی آتش‌سوزی‌ها توسط کارشناسان سازمان آتش‌نشانی، می‌گوید: «وقتی گزارش یک آتش‌سوزی به ما اطلاع داده می‌شود، کارشناسان سازمان بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند. تمام حوادثی که مربوط به حوزه آتش‌سوزی باشد کارشناسان حوزه ما در محل حضور پیدا می‌کنند. فرماندهی که به محل حادثه اعزام می‌شود حتما علت اولیه گزارش را اعلام می‌کند، اما اگر شرایط پیچیده و حاد باشد یا در حادثه شخص یا اشخاصی فوت کرده باشند یا چند ملک کنار هم دچار آتش‌سوزی شده باشند و فرمانده نتواند تشخیص دهد علت اصلی آتش‌سوزی چه بوده، اعلام می‌کند که کارشناس رسمی سازمان به محل حادثه اعزام شود تا بررسی‌های لازم صورت گیرد. اگر به هر دلیلی کارشناس رسمی سازمان هم نتواند علت را تشخیص دهد، گروهی از کارشناسان به محل اعزام می‌شوند تا به نظر قطعی برسند و علت اعلام شود.»

ملکی در پاسخ به اینکه آیا علایم خاصی وجود دارد که کارشناسان، عمدی بودن آتش‌سوزی‌ها را تشخیص دهند، توضیح می‌دهد: «یکی از علل آتش‌سوزی‌ها، عمدی بودن آن است. فقط هم بخش خسارت آتش‌سوزی مطرح نیست، بلکه در مواردی برخی افراد با هم اختلاف دارند و این اقدام را انجام می‌دهند. مثلا شخصی طلبکار است و تصمیم می‌گیرد مغازه فرد بدهکار را آتش بزند یا ماشین و خانه یک نفر توسط فرد یا افرادی به خاطر اختلاف و دشمنی آتش زده می‌شود، ولی در نهایت کارشناسان سازمان آتش‌نشانی از نشانه‌هایی که در محل حادثه وجود دارد، تشخیص می‌دهند آتش‌سوزی عمدی بوده است.

البته آتش‌سوزی‌ها چه عمدی باشد و چه غیرعمدی، کارشناسان سازمان علت آن را در گزارش قید می‌کنند، اما اگر شخصی به رای کارشناس سازمان آتش‌نشانی اعتراض داشته باشد، می‌تواند از طریق دستگاه قضا اقدام کند. دستگاه قضا، کارشناس قضایی به محل آتش‌سوزی اعزام می‌کند تا مجددا بررسی‌های لازم را انجام دهد. معمولا کارشناسان قضایی هم به نظری که کارشناسان سازمان آتش‌نشانی در گزارشات اولیه اعلام کرده بودند، می‌رسند.»

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران و کارشناس ایمنی شهری در مورد تشکیل پرونده‌های قضایی مربوط به آتش‌سوزی می‌گوید: «اکثرا مالباختگان در هنگام آتش‌سوزی شکایت و اعلام می‌کنند که مشکلی پیش آمده و ملک‌شان سوخته است. دستگاه قضایی از سازمان آتش‌نشانی استعلام می‌گیرد. کارشناسان آتش‌نشانی اگر عنوان کنند که آتش‌سوزی عمدی بوده خود دستگاه قضا و مراجع ذی‌ربط موضوع را بررسی می‌کنند، چون کار کارشناسان سازمان آتش‌نشانی پیدا کردن مجرم نیست. کارشناسان سازمان فقط علت حادثه و عمدی یا غیرعمدی بودن آتش‌سوزی را اعلام می‌کنند. در بعضی آتش‌سوزی‌ها خود مالباخته اظهار می‌کند که به یک یا چند نفر مشکوک است. با این حال کارشناسان آتش‌نشانی در این راستا پرونده‌ای تشکیل نمی‌دهند، چون وظیفه کارشناسان این سازمان تشکیل پرونده نیست. تشکیل پرونده قضایی و مجرم شناختن فرد یا افراد مربوط به دستگاه قضا می‌شود، اما اگر دستگاه قضا رای سازمان آتش‌نشانی را برای درج در پرونده مربوطه بخواهد کارشناسان علل و عوامل حادثه را اعلام می‌کنند. در مجموع کارشناسان سازمان آتش‌نشانی به مرجعی که در حال بررسی حادثه است پاسخگو خواهند بود. آن مرجع می‌تواند سازمان بیمه باشد، می‌تواند نیروی انتظامی یا دستگاه قضا باشد.»

بررسی‌ها نشان می‌دهد آتش‌سوزی‌ها به دلایل مختلفی از جمله خطا‌های فردی یا بی‌احتیاطی، اشکالات فنی در برخی دستگاه‌ها و پدیده‌های طبیعی مانند رعد و برق رخ دهد، اما سوال اصلی اینجاست که چرا عده‌ای اقدام به آتش زدن اموال خود و دیگران می‌کنند؟ انگیزه‌ها و دلایل مختلفی وجود دارد، اما آتش‌سوزی عمدی در قانون این‌گونه تعریف شده است: «آتش‌سوزی عمدی، شامل سوزاندن اموال منقول یا غیرمنقول خود یا افراد دیگر به صورت آگاهانه، با انگیزه قبلی و قصد مجرمانه است. حریق عمدی یکی از مصادیق‌های تخریب اموال است با این تفاوت که جرم سنگین‌تری است.»

طبق ماده ۶۷۶ قانون مجازات اسلامی در مورد تحریق عمدی «هر کس، سایر اشیای منقول متعلق به دیگری را آتش بزند، به حبس از ۳ ماه تا ۱ سال و ۶ ماه محکوم خواهد شد.» جرم آتش‌سوزی عمدی در قانون بین ۳ ماه تا یک‌سال و نیم حبس است، اما این جرم می‌تواند در کنار موارد تخلف دیگر بیشتر هم باشد. با توجه به ماده ۶۷۶ قانون مجازات اسلامی که در آن جرم آتش‌سوزی عمدی ساختمان را شرح داده است، تفاوتی بین آتش‌سوزی عمدی ساختمان‌های مختلف وجود ندارد و هرگونه اقدام برای آتش‌سوزی عمدی ساختمان می‌تواند شامل مجازات مطرح شده در قانون باشد.

همچنین مجازات آتش‌سوزی عمدی مغازه هم از همان قانون آتش‌سوزی عمدی ساختمان پیروی می‌کند، اما در این مورد یک تفاوت عمده وجود دارد که آتش‌سوزی مغازه به عنوان محل کسب درآمد می‌تواند شامل مجازات‌های بیشتر و سنگین‌تری باشد. از طرف دیگر، از آنجایی که خسارت بیمه آتش‌سوزی مغازه و بیمه آتش‌سوزی ساختمان متفاوت است، آتش‌سوزی عمدی مغازه می‌تواند تبعات سنگین‌تری داشته باشد.

به صورت کلی قانونگذار هیچ‌گونه تفاوتی بین آتش‌سوزی عمدی خانه و مغازه و … قائل نیست و تمامی این موارد را مشمول مجازات می‌داند و تنها ممکن است در مواردی خاص این مجازات شدیدتر شود، اما تشخیص عمدی با غیرعمد بودن آتش‌سوزی معمولا توسط «متخصصان آتش‌نشانی، پلیس و کارشناسان بیمه» انجام می‌شود. کارشناسان در این فرآیند موارد متعددی را چک می‌کنند تا از عمدی یا غیرعمد بودن آتش‌سوزی مطمئن شوند.

بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد که صحنه جرم در آتش‌سوزی عمدی نشانه‌هایی دارد؛ معمولا آتش‌سوزی عمدی «به وسیله یک ماده سوختنی مانند بنزین، گازوییل، نفت و…» انجام می‌شود. بنابراین پیدا کردن اثر یا بویی از یک ماده قابل اشتعال سریع و همچنین وسایلی مانند کبریت و فندک می‌تواند یکی از ویژگی‌های صحنه جرم حریق عمدی باشد. شعله‌های آتش بر اساس نوع ماده سوختنی رنگ متفاوتی به خود می‌گیرند.

در این شرایط کارشناسان آتش‌نشانی با مشاهده رنگ شعله‌های آتش می‌توانند نوع ماده سوختنی را تشخیص دهند و به عمدی یا غیرعمدی بودن آتش‌سوزی پی ببرند. معمولا فرآیند آتش‌سوزی طبیعی دارای مراحل مشخصی است؛ در این حالت وقوع هرگونه حادثه غیرمترقبه که در چرخه طبیعی آتش‌سوزی جایی نداشته باشد، می‌تواند احتمال عمدی بودن آتش‌سوزی را افزایش دهد.

در صورتی که افراد برای دریافت خسارت بیمه آتش‌سوزی اقدام به حریق عمدی کرده باشند، ممکن است در اظهارات افراد مختلف موارد متناقضی به چشم بخورد که پلیس می‌تواند با تشخیص این موارد متناقض به عمدی بودن آتش‌سوزی پی ببرد. رسیدگی به جرم آتش‌سوزی مانند دیگر جرایم مراحل مختلفی دارد که به ترتیب انجام می‌شود. معمولا پس از انجام تحقیقات اولیه و گزارش پلیس، دادسرا یکی از قرار‌های جلب، منع تعقیب یا موقوفی تعقیب را برای متهم صادر می‌کند.

در این شرایط اگر برای دادگاه دلایل کافی محرز باشد، قرار جلب را صادر می‌کند و در غیر این صورت قرار منع تعقیب توسط دادگاه صادر خواهد شد. پس از به دست آمدن مدارک کافی و در جلسه دادگاه، طرفین شاکی و متهم دلایل و اسناد و مدارک خود را عنوان می‌کنند. متهم لایحه دفاعیه آتش‌سوزی خود را تقدیم دادگاه و در نهایت قاضی بر اساس مدارک موجود اقدام به صدور رای می‌کند.

پرداخت خسارت ناشی از آتش‌سوزی عمدی در شرکت‌های بیمه مختلف متفاوت است، اما به صورت کلی در ابتدا کارشناسان بیمه با دقت بسیار زیاد شرایط آتش‌سوزی را ارزیابی کرده و پس از ارزیابی دقیق صحنه آتش‌سوزی، نحوه پرداخت خسارت آتش‌سوزی عمدی را مشخص می‌کنند.

منبع: اعتماد