«گردشگری و تحول پایدار»، شعار روز گردشگری ۲۰۲۵

پنجم مهرماه، برابر با ۲۷ سپتامبر، روز جهانی گردشگری را گرامی می‌داریم و این روز را به تمامی دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان به این صنعت انسانی تبریک می‌گوییم. هر سال به مناسبت این روز، سازمان جهانی گردشگری شعاری را برای برجسته‌سازی ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی این صنعت انتخاب و اعلام می‌کند. کشورهای عضو نیز موظف‌اند در راستای تحقق این شعار گام بردارند. (امسال کشور مالزی میزبان رسمی مراسم خواهد بود.)

شعار امسال با محوریت «تحول پایدار گردشگری»، بازتابی از نیاز جهانی به تغییر نگرش در حوزه سفر و گردشگری است. این شعار نشان می‌دهد آینده این صنعت در پیوند میان نوآوری و پایداری شکل می‌گیرد. زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، در پیام خود بر این نکته تأکید کرده است که باید فراتر از آمار و نمودارها نگاه کنیم و اثر واقعی گردشگری بر جوامع و محیط زیست را بسنجیم. به باور او، تحول پایدار تنها زمانی ممکن است که ایده‌های تازه پذیرفته شوند، صداهای جدید شنیده شوند و سرمایه‌گذاری‌ها بر پایه ارزش‌ها و آموزش نسل جوان شکل گیرند.

در دنیای امروز، تغییرات اقلیمی، تخریب منابع طبیعی و افزایش نابرابری‌های اجتماعی، ضرورت ایجاد مدلی نوین از گردشگری را آشکار ساخته است؛ مدلی که همزمان به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی توجه کند.

یکی از مهم‌ترین ابعاد این مدل، بُعد اقتصادی گردشگری به عنوان موتور توسعه پایدار است. بر اساس مطالعات بین‌المللی، گردشگری حدود۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد و میلیون‌ها فرصت شغلی ایجاد می‌کند. اما این رشد زمانی ارزشمند است که منجر به توزیع عادلانه‌تر منابع شود. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند به کاهش فقر و افزایش عدالت اجتماعی کمک کند. برای تحقق این هدف و دستیابی به جایگاه واقعی در کشوری متمدن و فرهنگ مدار همچون ایران،لازم است دولت با رویکردی مثبت‌تر به این صنعت بنگرد و هر ساله اعتبارات لازم را برای توسعه و تکمیل زیرساخت‌ها پیش بینی و تخصیص دهد و همچنین در تدوین سیاست‌های حمایتی، نقش آفرینی و مدیریت موثری در تنظیم بازار داشته باشد .

علاوه بر اقتصاد، حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی نیز از ارکان اساسی گردشگری پایدار به شمار می‌رود. گردشگری کنترل‌نشده از عوامل تهدیدکننده اکوسیستم‌هاست. فعالیت‌های انسانی می‌تواند سبب آلودگی، فرسایش سواحل و تخریب زیستگاه‌های حساس شود. در مقابل، گردشگری پایدار با بهره‌گیری از سیاست‌های مدیریت محیط زیست، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و ایجاد مناطق حفاظت‌شده می‌تواند به ترمیم و حفاظت از منابع طبیعی کمک نماید. ایران نیز با تنوع اقلیمی و فرهنگی غنی، یکی از بهترین بسترها برای توسعه گردشگری پایدار است.

در کنار ملاحظات زیست‌محیطی، توانمندسازی جوامع محلی و تحقق عدالت اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. نقش جوامع محلی در فرآیند گردشگری پایدار بسیار مهم است. مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها، بهره‌مندی مستقیم از درآمد گردشگری و معرفی فرهنگ بومی، ابزارهایی هستند که موجب توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی می‌شوند. عدالت اجتماعی تنها در صورتی تحقق می‌یابد که منافع گردشگری به شکلی عادلانه بین جوامع توزیع شود. همچنین گردشگری پایدار سعی در تنظیم روابط میان جامعه میزبان، مقصد گردشگری و گردشگران دارد؛ روابطی که می‌تواند پویا و سازنده باشد.

از منظر جغرافیایی، نقش دریا و گردشگری ساحلی در پایداری قابل تأمل است. شهرهای بندری و مناطق ساحلی ظرفیت‌های ویژه‌ای برای تحقق توسعه پایدار دارند. گردشگری دریایی شامل حمل‌ونقل دریایی، ورزش‌های آبی، اکوتوریسم دریایی و حفاظت از تنوع زیستی دریاهاست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مدیریت پایدار سواحل می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال، از فرسایش ساحل و آلودگی آب‌ها جلوگیری کند. از این رو، توجه به پیوند میان اقتصاد دریا‌محور و پایداری محیطی اهمیت دوچندان می‌یابد.

در عصر حاضر، نوآوری و فناوری نیز به عنوان ابزاری قدرتمند در جذب و مدیریت گردشگری پایدار عمل می‌کنند. فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و کلان‌داده‌ها می‌توانند الگوهای مصرف گردشگران را تحلیل و مدیریت کنند. این ابزارها علاوه بر بهبود تجربه سفر، امکان برنامه‌ریزی بهتر منابع و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی را فراهم می‌سازند. برای نمونه، تحلیل داده‌ها می‌تواند در مدیریت ترافیک گردشگری و کاهش فشار بر مناطق حساس بسیار مؤثر باشد.

جمع بندی:

شعار «گردشگری و تحول پایدار» بازتابی از نیاز جهانی به تغییر نگرش در حوزه سفر و گردشگری است. گردشگری پایدار نه تنها به معنای افزایش درآمد و توسعه اقتصادی، بلکه به معنای ایجاد تعادل میان انسان، فرهنگ و طبیعت است. در این چارچوب، دریا و سواحل به‌عنوان اکوسیستم‌های حساس و منابع ارزشمند، نقش کلیدی در آینده گردشگری پایدار ایفا می‌کنند. تنها با هم‌افزایی میان سیاست‌گذاران، تصمیم‌سازان، فعالان گردشگری، جوامع محلی و بهره‌گیری از نوآوری‌های علمی است که می‌توان گردشگری را به ابزاری واقعی برای «تحول پایدار» تبدیل کرد.