قولنج شکستن؛ عادتی بی‌ضرر یا خطری پنهان؟

خلیج فارس: شکستن قولنج، عملی که بسیاری از ما به‌صورت عادت انجام می‌دهیم، از انگشتان دست گرفته تا گردن و کمر، با صدایی خاص همراه است که گاهی حس رضایت و آرامش موقتی به همراه دارد. اما آیا این عادت بی‌ضرر است یا می‌تواند به مفاصل و سلامت ما آسیب برساند؟

شکستن قولنج یا همان صدای “تق‌تق” مفاصل، نتیجه پدیده‌ای به نام کاویتیشن (Cavitation) است. مفاصل بدن ما حاوی مایع سینوویال هستند که به‌عنوان روان‌کننده عمل می‌کند و اصطکاک بین استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. این مایع شامل گازهایی مانند نیتروژن و دی‌اکسید کربن است. هنگامی که مفصل کشیده یا فشرده می‌شود، فشار درون مفصل کاهش می‌یابد و حباب‌های گازی در مایع سینوویال فرومی‌ریزند. این فروپاشی حباب‌ها صدایی شبیه به ترکیدن ایجاد می‌کند.

مطالعات تصویربرداری پیشرفته، مانند پژوهشی که در سال ۲۰۱۵ در مجله PLOS ONE منتشر شد، نشان داد که این صدا ناشی از فروپاشی جزئی حفره‌های گازی در مایع سینوویال است. این فرآیند معمولاً بدون درد است و به‌خودی‌خود به ساختار مفصل آسیب نمی‌رساند. اما سؤال اصلی اینجاست: آیا تکرار مداوم این عمل می‌تواند عوارض بلندمدتی داشته باشد؟

آیا شکستن قولنج باعث آرتروز می‌شود؟

یکی از شایع‌ترین باورهای غلط این است که شکستن قولنج انگشتان دست منجر به آرتروز می‌شود. اما آیا این ادعا پایه علمی دارد؟ تحقیقات متعدد، از جمله مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ در Journal of the American Board of Family Medicine منتشر شد، نشان می‌دهد که هیچ ارتباط مستقیمی بین شکستن قولنج انگشتان و ابتلا به آرتروز وجود ندارد.

در آزمایشی جالب، دکتر دونالد آنگر، پزشک آمریکایی، به مدت ۶۰ سال به‌صورت روزانه قولنج انگشتان یک دست خود را شکست و دست دیگر را به‌عنوان گروه کنترل دست‌نخورده نگه داشت. نتایج این آزمایش، که در سال ۱۹۹۸ منتشر شد، نشان داد که هیچ تفاوت قابل‌توجهی در سلامت مفاصل یا بروز آرتروز بین دو دست وجود ندارد. این یافته‌ها توسط مطالعات بعدی نیز تأیید شده‌اند.

خطرات احتمالی – چه زمانی باید نگران باشیم؟

اگرچه شکستن قولنج در افراد سالم معمولاً بی‌خطر است، در برخی موارد می‌تواند مشکل‌ساز شود. اگر این کار با درد، تورم، یا محدودیت حرکتی همراه باشد، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات مفصلی مانند التهاب، آسیب به رباط‌ها، یا حتی بیماری‌هایی مثل نقرس باشد. در این موارد، مراجعه به پزشک ضروری است.

شکستن قولنج گردن یا کمر، به‌ویژه اگر به‌صورت ناگهانی یا با فشار زیاد انجام شود، می‌تواند خطرناک‌تر باشد. مقاله‌ای در Spine Journal هشدار می‌دهد که حرکات ناگهانی گردن ممکن است به عروق خونی یا اعصاب آسیب برساند و در موارد نادر حتی منجر به سکته مغزی شود. همچنین، تکرار بیش‌ازحد این عمل می‌تواند به هایپرموبیلیتی (بیش‌تحرکی مفصلی) منجر شود که پایداری مفاصل را کاهش می‌دهد.

گروه‌های در معرض خطر – چه کسانی باید احتیاط کنند؟

افراد مبتلا به بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا پوکی استخوان باید از شکستن قولنج خودداری کنند. فشار اضافی روی مفاصل آسیب‌دیده می‌تواند التهاب را تشدید کند. همچنین، سالمندان و افرادی با ضعف عضلانی بیشتر در معرض خطر هستند، زیرا مفاصل آن‌ها ممکن است تحمل فشارهای ناگهانی را نداشته باشد.

چگونه عادت شکستن قولنج را ترک کنیم؟

اگر شکستن قولنج به عادتی مکرر تبدیل شده است، می‌توانید با روش‌های جایگزین تنش عضلانی را کاهش دهید:

ورزش‌های کششی: حرکات کششی ملایم می‌توانند گرفتگی عضلات را برطرف کنند.

تقویت عضلات: ورزش‌های مقاومتی مانند کار با وزنه‌های سبک به پایداری مفاصل کمک می‌کند.

مدیریت استرس: گاهی شکستن قولنج واکنشی به استرس است. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا یا مدیتیشن می‌توانند جایگزین مناسبی باشند.

تعادل بین لذت و احتیاط

شکستن قولنج در اکثر موارد برای افراد سالم بی‌خطر است و ارتباط مستقیمی با بیماری‌هایی مانند آرتروز ندارد. بااین‌حال، انجام مکرر و نادرست آن، به‌ویژه در نواحی حساس مانند گردن و کمر، می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد. اگر این عادت با علائم غیرعادی همراه است، بهتر است با پزشک مشورت کنید. به‌جای تکیه بر شکستن قولنج برای تسکین، می‌توانید از روش‌های ایمن‌تر مانند ورزش و فیزیوتراپی بهره ببرید.