۴۷ سال پس از آخرین همکاری رسمی امریکا و ایران

خلیج فارس:بررسی اسناد ویکی‌لیکس که در سال ۲۰۱۴ در دسترسی آزاد قرار گرفته نشان می‌دهد که در آغازین روزهای انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و بلافاصله پس از رخداد زمین‌لرزه ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ طبس در ایران همکاری علمی نهادهای امریکایی با هماهنگی سفارت امریکا در تهران با ایران ادامه داشته است.

به گزارش«خلیج فارس»؛مهدی زارع در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: بررسی اسناد ویکی‌لیکس که در سال ۲۰۱۴ در دسترسی آزاد قرار گرفته نشان می‌دهد که در آغازین روزهای انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و بلافاصله پس از رخداد زمین‌لرزه ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ طبس در ایران همکاری علمی نهادهای امریکایی با هماهنگی سفارت امریکا در تهران با ایران ادامه داشته و حتی برای اسفند ۱۳۵۷ برای یک نشست بین‌المللی مشترک در زمینه زلزله برنامه‌ریزی شده است.

متن گزارش‌های ارسالی از طرف سفارت امریکا در تهران کیفیت بالای گزارش تهیه شده را نشان می‌دهد و به نکات فنی و علمی بر اساس برداشت‌های میدانی و مطالعات دستگاهی ارجاعات دقیقی داده شده است.

در سندی مربوط به مهر ۱۳۵۷ آمده است:

سوم اکتبر ۱۹۷۸ /۱۱مهر ۱۳۵۷ گزارش بازدید آژانس امدادی غیرانتفاعی خصوصی ایالات متحده به نام غذا – گلندیل کالیفرنیا – از منطقه زلزله‌زده طبس: اول اکتبر، معاون مدیرعامل جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران دکتر خدابنده‌لو گفت: برآوردهای رسمی از زلزله طبس تاکنون بیش از 15 هزار کشته و 2000 مجروح است. آواربرداری خانه‌های ویران شده چند هفته طول می‌کشد و تعداد تلفات رسمی هنوز به‌ طور قابل توجهی کمتر از تلفات تخمینی است. آسیب‌دیدگان، ازجمله برای مطبوعات خارجی، داستان نسبتا ثابتی از مدیریت ضعیف تلاش‌های امدادی را روایت می‌کنند، با این وجود یک برنامه تدارکاتی و لجستیکی قابل توجه را تایید می‌کنند. جدای از پرسش‌های مربوط به کارآیی، به نظر می‌رسد که تعهد دولت به بازسازی منطقه به ‌طور کلی پذیرفته شده است. برخی انتقادات در مورد سیاست دولت در رد کمک‌های غیرمالی بیان شده است.

علاوه بر 10 میلیون دلار کمک گزارش شده از عربستان سعودی، مطبوعات گزارش می‌دهند که امارات متحده عربی 6 میلیون دلار کمک کرده است. با اطلاع سفارت، تنها کمک ایالات متحده آژانسی است که در ایران به تامین غذای مورد نیاز زلزله‌زده‌ها می‌پردازد.

در سندی دیگر: از سفارت امریکا – تهران به وزارت امور خارجه در واشنگتن: بازدید تیم فنی ایالات متحده و کارشناسان دولت ایران از منطقه زلزله‌زده طبس در تاریخ یکشنبه 23 مهر 1357 (۱۵ اکتبر ۱۹۷۸) از سفارت امریکا در تهران. تهیه شده توسط راجر بورچرت، سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده منلو پارک، کالیفرنیا. روز یکشنبه، 8 اکتبر، 16 مهر 1357 کارشناسان فنی USGS آقایان شارپ و ارسینی همراه با تیم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کارشناسان عکاشه و عشقی تهران را به مقصد منطقه زلزله‌زده طبس ترک کردند.
در طی سه روز بعدی، تیم با وانت، هلیکوپتر و پیاده در امتداد آثار گسله در محدوده کوه شتری سفر کردند. این مطالعه در پی هماهنگی قبلی توسط تیم با هواپیمایی ارتش شاهنشاهی ایران، نقشه‌برداری هوایی، همراه با مطالعه سطحی منطقه، منتج به مستندات جامع زمینی و تحقیقاتی بر رویداد زلزله با بزرگای 7 بود. در این زلزله 15 هزار نفر یا بیش از 40 درصد از کل جمعیت طبس و اطراف کشته شد و ازجمله روستاهایی که با شدت 6 لرزیدند. تنها شواهد ردیابی گسل متوسط در شرق/ جنوب‌شرقی طبس مشخص است. گسل‌های از نوع راندگی با عکس‌های هوایی و سطحی بیش از 15 کیلومتر به طول متناوب در امتداد مرز کوهپایه و بدلند‌های محدوده کوهستانی شتری مستند شد. طبس، شهری که اساسا از گل و آجر ساخته شده بود، به کلی ویران شد. استثناهایی به شکل ساختمان‌های آجری ساخته شده، مشاهده شد (و از هوا و زمین عکس گرفته شده است).

اثرات زمین شناختی زلزله طبس: گسلش سطحی در منطقه 2 تا 15 کیلومتری شرق جنوب شرق طبس کشف شد. دو گسل موازی شمالی – جنوبی یکی به طول 10 کیلومتر و دیگری (ناپیوسته) 15 کیلومتر درازا و حدود 8 کیلومتر از هم فاصله دارند. گسل‌ها از نوع راندگی هستند و به سوی شرق به سمت محدوده شتری شیب دارند. میزان جابه‌جایی عمودی کمتر از 0.25 متر در شکستگی‌های سطحی گسله با بعضی جابه‌جایی عمودی اضافی مشاهده شد. مولفه کوچک امتداد لغز راستگرد در برخی مکان‌ها قابل مشاهده است.

اثرهای زلزله‌شناختی زلزله طبس: نقشه کانتور‌های هم‌لرزه نشان می‌دهد که رومرکز مه‌لرزه‌ای زلزله در طبس با شدت مرکالی اصلاح شده قرار گرفته است. در 10 ساعت اول پس از شوک اصلی، 54 پس‌لرزه و در طی 24 ساعت بعدی، 73 پس‌لرزه رخ داد. 30 تا 40 پس‌لرزه در طی 6 بازه 24 ساعته متوالی تجربه شد. بزرگ‌ترین پس‌لرزه‌ها کمتر از 5.5 ریشتر بوده است. بررسی ساز و کار کانونی مقدماتی از سوی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مطابق با گسلش امتداد لغز راستگرد است که توسط تیم فنی مشاهده شد.

آثار خرابی‌های ساختمان‌ها در زلزله طبس: طبس به استثنای یک برج بزرگ آب که به خوبی ساخته شده بود و برخی از ساختمان‌های آجری، کاملا ویران شد. خسارت تقریبا کامل ساختمانی در سه روستای کوچک دو تا چهار کیلومتری جنوب و جنوب شرقی طبس با جمعیتی بین 1500 تا 3500 نفر مشاهده شد .

کارشناسان سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده در ماموریت حاضر ترتیباتی را برای بررسی هوایی اضافی از منطقه به منظور بررسی احتمال گسلش‌های سطحی دیگر در ناحیه غیرقابل دسترس در منطقه دوردست و وسیع انجام داده‌اند. (سالیوان/ سفیر)

در سند سوم در آبان ۱۳۵۷ و همزمان با دولت حکومت نظامی ازهاری چنین آمده است:

۲۷ آبان ۱۳۵۷ / سفارت ایالات متحده – تهران: سفارت، همراه با دکتر بهمن پارسا معاون وزیر وزارت علوم و آموزش عالی، از حضور دکترهانسون، برای نشست ۲۵ تا ۲۷ فوریه 1979 (۶ تا ۸ اسفند ۱۳۵۷) در نشست بین‌المللی در مورد علوم پایه زلزله استقبال می‌کنند. نمایندگی هانسون از NSF بنیاد ملی علوم امریکا در این نشست حضور خواهد داشت. علاقه بنیاد ملی علوم امریکا NSF به برگزاری کارگاه دوجانبه با ایران در مورد کاهش ریسک زلزله به دکتر پارسا منتقل شد که مشتاقانه منتظر بازدید دکتر هانسون در اواسط دسامبر (۱۹۷۸) است. سفارت و پارسا همچنین به نتایج و ارتباط کارگاه مشابه در هند با کارگاه برنامه‌ریزی شده در ایران علاقه‌مند هستند.

با توجه به استقبال مقامات – وابسته علمی سفارت و دولت ایران – در مورد ترتیب کاری در تنظیم برنامه کارگاهی تحت دستورالعمل‌های کلی کمیسیون فرعی علوم ایران، سفارت بنیاد ملی علوم امریکا NSF را از تحولات در این مورد مطلع خواهد کرد. این اسناد نشان می‌دهد که در دولت کارتر همزمان با بروز انقلاب دیپلماسی سوانح/ دیپلماسی زلزله با دولت وقت ایران همچنان تداوم داشته و برای نشستی مشترک برای کارگاه تخصصی در اسفند ۱۳۵۸ برنامه‌ریزی هم شده که البته با پیروزی انقلاب برگزار نشده است.