میراث فرهنگی

تاریخ ایران تاریخی پر فراز و نشیب بوده است. انسان ایرانی از بدو تاریخ خود، همواره در پیوند با زمان و مکان با توجه به روح زمانهای که در آن می زیسته است نیازها و ضرورت های زندگی خود را در پیوستگی تام و تمام با سرزمینی به نام ایران معنا بخشیده است.

موقعیت جغرافیایی ایران، که از همان اوان حکومت ایلامی ها و سپس مهاجرت آریایی ها این سرزمین را بنا بقول مورخان بر سر چهار راه حوادث قرار داده بود زمینه ای فراهم نمود تا در ارتباط با نخستین مراکز تمدنی در بین النهرین به داد و ستد فرهنگی و تمدنی با این مناطق گام بردارد. بدون شک تأثیر پذیری و تأثیر گذاری تمدن های بین النهرین و ایران از یکدیگر موجب خلق تمدن شگرفی در هزاره های بعد برای ایرانیان گردید تا بدانجا که خود ایرانیان تا سده ها بعد پیش گام و مروج تمدن و فرهنگ ایرانی و بعدها اسلامی بودند. مراکز تمدنی در فلات مرکزی ایران، بخش های مهمی از قلمرو سرزمینی آن را متأثر از خویش گردانید.

رشد و رونق شهرها و مراکز شهرنشینی در مراکز اصلی جمعیتی ایران و خلیج فارس گواهی بر این مدعی است. سلاله های باستانی ایران از ایلامی ها گرفته تا به مادها و هخامنشیان و در آخر نیز ساسانیان هر یک به فراخور نوع و نگاهی که به تمدن و فرهنگ ایران زمین داشتند بر غنای تمدنی این سرزمین کهن افزودند. هنر،معماری،موسیقی، شهرسازی و فنون دریانوردی و نظامی گری هریک به نوعی بازتاب فرهنگ و تمدن ایرانیان در طول سده های تاریخی است.

از دریای کاسپین تا به خلیجفارس و از هیرمند تا به اروند رود همه و همه بیان گر آثار و رگه هایی از زیست اجتماعی و تمدنی ایرانیان در درازنای تاریخ آنان است. ایرانیان در دوران پس از شکوه تاریخی خود نیز بواسطه برخورداری از تمدن و فرهنگ پیشرفته توانستند با قرائت نوینی از اسلام در رونق و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی نیز تأثیر گذار باشند و در خلق آثار و مواریث فرهنگی و تمدنی اسلامی نیز نقش مؤثر و درخشانی را از خود بر جای بگمارند.

خراسان بزرگ ، فارس ، مازندران ، یزد ، اصفهان، کرمانشاه خوزستان و بنادر جنوبی ایران و خلیج فارس و سایر مراکز شهرنشینی ایران تا حدود زیادی بسیاری از مواریث فرهنگی و تاریخی را در خود جای داده اند که امروز پشتوانه ای غنی و ارزشمند برای تاریخ و میراث فرهنگی ایران زمین به شمار می روند. حرکت به جا و شایسته تأسیس انجمن خیرین میراث فرهنگی گامی مهم در راه پاسداشت و حفاظت از میراث فرهنگی کهن ایران به شمار می رود.

غنای تاریخی و فرهنگی ایران خود پشتوانه ای محکم و ارزشمند برای هویت سازی است.هویتی که ریشه در یک تاریخ چندین هزارساله دارد. بدون شک احیای ارزش های تاریخی و میراثی یک ملت که در گذشته های تاریخی خود نقش شگرفی در تمدن سازی و انتقال آن به مراکز تمدنی جهانی داشته است گامی ارزشمند و ماندگار در راه پاسداشت یک سرزمین و هویت بخشی به مردمان و نسل های آینده این سرزمین است.

تعدد و غنای آثار تاریخی و باستانی موجود در ایران بهترین فرصت را به مردمان و آیندگان می دهد که با شناخت گذشته در وهله نخست پس از تقویت قدرت خردورزی که حاصل شناخت از گذشتگان است در راه تقویت هویت ملی خویش گام بردارند. انجمن خیرین میراث فرهنگی نخستین گام برای رسیدن به چنین اهداف عالیه است که می تواند در آینده ای نزدیک برای یک ملت فخر بیافریند. برای به ثمر نشستن ایده راه اندازی انجمن خیرین میراث فرهنگی به نظر دانستن چند نکته لازم و ضروری می نماید.

نخست اینکه شناخت و آموزش با محور تاریخ و میراث فرهنگی می بایست راهنمای راه متولیان امر و مردم قرار گیرد. بدون شک نقش آگاهی و آموزش لازم بر بستر تاریخ و میراث فرهنگی برای سمت و سو دادن و به حرکت درآوردن انگیز های ملی و میهنی مردم و نسل حاضر امری لازم و ضروری است چراکه هنگامی که شناخت و آموزش کافی داده شد بدون شک میل و علاقه و انگیزه کافی نیز در میان خیل عظیمی از مردمان این سرزمین ایجاد می شود.

نکته دوم اینکه گام های بعدی انجمن خیرین میراث فرهنگی می بایست حساب شده برداشته شود یا به عبارت بهتر از یک تدام و در عین حال از یک تحول خاص و ویژه ای برخوردار باشد. چرا که حرکت مقطعی و موقت این انجمن علاوه بر ناکارآمدی موجب عدم استقبال مردم می گردد. بنابراین انجمن می بایست با تنظیم و تدوین برنامه ای جامع و هدفمند که شامل برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است به این حرکت ملی جهت و سمت و سو ببخشد.

نکته سوم سیطره یک نگاه همه جانبه نگر بر ایده و عمل انجمن، اگر انجمن خیرین میراث فرهنگی از یک نگاه همه جانبه نگر استفاده و در مقابل از این نگاه استقبال کند بدون شک گامی رو به جلو برداشته است. به نحوی که تا می توان بایستی از نگاه قومی و بومی به انجمن و عملکرد آن پرهیز کرد چرا که موفقیت اصلی و نهایی انجمن خیرین در تبیین گفتمان ملی بر ایده و عمل آنست تا به رسالت تاریخی خود که همان احیای هویت تاریخی خود است دست یابد.

در دنیایی که همه موجودات، اعم از انسان و حیوان، در آغوش رحمت خداوند قرار دارند، انسان‌ها به‌عنوان مهم‌ترین ساکنان کره خاکی دیده می‌شوند. دلیل این امر این است که انسان‌ها دارای توانایی منحصربه‌فرد برای به ارمغان آوردن میراث و انتقال آنها در طول نسل‌ها هستند. آنها خالقان تاریخ‌اند، کسانی که تأثیر معناداری برای جوامع آینده به جا می‌گذارند و ذی‌نفعان نهایی رشد فکری هستند.
میراث به‌جامانده از هر نسل به‌عنوان درسی برای نسل‌های آینده عمل می‌کند و بینش‌هایی را در مورد تاریخ، پیشرفت‌ها و شیوه‌های زندگی ملت خود ارائه می‌دهد. از طریق همین میراث و ارزش‌های فرهنگی است که می‌توان ملل مختلف را ارزیابی و مقایسه کرد و دوره‌ها، قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف آنها را شناخت. قدمت و فرهنگ ایران‌زمین نیز مدیون ملتی است که هستی خویش را بر این خاک نهادند و خود به جرگه تاریخ پیوستند.

بندر بوشهر همچون دیگر نقاط این سرزمین کهن، سرشار از آثاری است که راوی عقبة این شهر است. پاسداری از این آثار به‌جامانده چه ملموس و ناملموس کمک شایانی به ارتقا بندری است که بنا به گفتة گریشمن مهم‌ترین بندر عصر ایلامی است و نقش پر رنگ آن در دوره‌های مختلف قابل رویت است.

آثار به‌جای‌مانده از دوره‌های مختلف ایلامیان در ریشهر، هخامنشیان در دشتستان، اشکانیان در هلیله و شغاب، ساسانیان در دشتی و خارک، افشاریان در بافت تاریخی بوشهر، زندیه و قاجاریه در بسیاری از بناهای گوشه به گوشة استان خود گواهی است بر این ادعا. داشتن چنین پیشینة تاریخی نشان از وجود فرهنگی غنی در این دیار است. عناصر فرهنگ شامل هنر، ادبیات، مذهب و آیین هر منطقه است. فرهنگ بومی این منطقه مملو از مراسم آیینی و رسم و رسومات جالب نظیر تعزیه است که در واقع نوعی نقل داستان کربلا است و به‌جای‌مانده از سالیان دراز. نذری دادن برخی از غذاهای خاص این شهر که از دیرباز رسم بوده، همچنان پا برجاست. شاعرانی چون محمّد‌خانِ دشتی، زایر محمدعلی دشتی متخلص به فایز، سید بهمنیار حسینی متخلّص به مفتون و بسیاری ادیبان دیگر در این شهر زیسته‌اند و آثارشان همچنان نقل مجالس است. از دیگر هنرهایی که از دیرباز به‌جای‌مانده موسیقی سنتی و بومی است.

موسیقی سنتی و بومی مثل نی‌انبان، نی جفتی، دمام و… یکی از زیباترین آواها را می¬‌سازد که در شادی و اندوه از آن استفاده می‌شده است. نیمه‌خوانی، آیین طلب باران، سرتراشون، حنابندان، خیام خوانی، آیین ختنه‌سوران و عید تلخک و بسیاری از رسوم دیگر از نسل‌های گذشته به‌یادگارمانده و همچنان در حال اجراست.

بر همگان اما پر واضح است راه روشن برای عبور از این بحبوحه اقتصادی جامعه، جذب گردشگر است و همانا لازم است در کنار ترغیب همگان به بازدید از جاذبه‌های تاریخی و آشنایی با آداب و سنن هر منطقه، آموزش و ارتقای سطح آگاهی عمومی بر لزوم حفظ این میراث نیز صورت گیرد. چرا که آگاهی‌بخشی، شرط ابتدایی در امر نگهداری بهینه مواریث فرهنگی است و بختِ بقا و ضمانتِ سلامت این میراث‌ها را فزونی خواهد داد.

همان گونه که تخریب آثار تاریخی گاه به همت لودر، گاه با بستن سد و غرقاب کردن اثر، گاه با وندالیسم، گاه به لطف بیل مکانیکی گنج یابان و… ، آثار معنوی از جمله سنت‏ها و نمایش‎های شفاهی، هنرهای اجرایی مانند موسیقی، تئاتر، آداب‌ورسوم ویژه، آیین‏ها و جشن‎ها، دانش و تجربیات مرتبط با طبیعت نیز، گاه دستخوش تحریف و تغییراتی گردیده که از اصل خود دور شده است. شوربختانه دلایلی چون عدم گرایش نسل جدید به یادگیری آنها، مشکلات اقتصادی، کاهش تعداد متخصصان، گاه به دلیل عدم حمایت دولت و بودجة آموزش سبب انحطاط و نابودی این نوع میراث است.

همان گونه که قابل نتیجه‌گیری است میراث‌فرهنگی منابع بدون جایگزین هستند و علاوه بر وحدت میان گذشته و آینده می‌توانند به مکان‌ها، فضاها و انسان‌ها حس تعلق و هویت ببخشند. می‌توان با برقرارکردن ارتباط با این آثار، خود را متعهد و متعلق به این سرزمین مادری دانست و ازاین‌رو مستلزم است در حفظ هویت انسانی خویش تلاش کنیم.